Stem van het Britse Volk - Melle Garschagen
Een intiem portret van de verdeelde Brexit-maatschappij
Uittreding uit de Europese Unie is pas het begin van vele problemen die het VK zal moeten doorstaan
Redt het V.K. het om als eenheid te blijven bestaan?
Stem van het Britse Volk vormt de weerslag van de vele gesprekken en belevenissen van Melle Garschagen tussen 2016 en 2020. De tijd die hij in het Verenigd Koninkrijk doorbracht als correspondent van de NRC. Het is een boeiend verslag van de gevolgen van het Brexit-referendum dat de toenmalige Britse premier David Cameron uitriep in juni 2016. Hij hoopte daarmee de steeds voortdurende onrust over het Britse EU-lidmaatschap (vooral in zijn eigen Conservatieve partij) te kunnen bezweren, maar het omgekeerde was het geval. Bijzonder waardevol is dat Garschagen naast vele particuliere burgers ook een aantal toppolitici in die periode heeft gesproken en hun – soms tegenstrijdige reacties heeft gevolgd.
Zijn boek beschrijft nauwkeurig de maatschappelijke tegenstellingen die de afgelopen vijf jaar steeds sterker in de Britse samenleving naar voren zijn gekomen. Een belangrijke conclusie is dat de uittreding uit de Europese Unie pas het begin zal zijn van de vele problemen waar het Verenigd Koninkrijk de komende jaren voor zal staan.
Het voornaamste interne probleem is of het V.K. als eenheid zal blijven voortbestaan. Het zou de ultieme paradox zijn indien Brexit zou leiden tot Scoxit, de onafhankelijkheid van Schotland, dat wellicht de uitkomst zou kunnen zijn van een tweede referendum in de komende tijd. Ook is de mogelijke eenwording van Noord-Ierland en de Ierse Republiek niet uit te sluiten. Zowel in Schotland als in Noord-Ierland koos een ruime meerderheid van de bevolking bij het referendum ervoor in de Europese Unie te blijven. Maar er is meer.
Daarnaast zal de nieuwe relatie tot de buitenwereld niet gemakkelijk zijn. Tegenover de eenheid van de Europese interne markt, zal het V.K. altijd de zwakkere partij zijn. Het afgelopen jaar is dat al duidelijk geworden. Nog nooit heeft de Britse export zo’n sterke teruggang gehad, die niet alleen te wijten is aan de thans heersende corona pandemie, maar vooral is veroorzaakt door de grote verwevenheid met de economie van het Europese continent.
Maar Garschagen voert ook een geopolitieke dimensie aan deze conclusie toe. De keuze, van de nieuwe regering van Boris Johnson voor een Global Britain, meer gericht op Azië en de voormalige Commonwealth, lijkt eerder ingegeven door nostalgie naar het verleden, dan door een realistische visie op de toekomst. In de woorden van de auteur: ‘Brexit Britain moet uitkijken dat het niet klem komt te zitten tussen hamer en aambeeld van de onstuimige geopolitiek van een kenterende wereldorde.’ (pagina 270).
Garschagen beschrijft indringend hoe het na het referendum zover heeft kunnen komen. Weinigen hadden nagedacht over wat Brexit in de praktijk zou betekenen voor de bestaande verworvenheden van het EU-lidmaatschap, die met name voortvloeiden uit de deelname aan de vier vrijheden van de Europese interne markt. De grootste fout van Theresa May, die na het vertrek van Cameron als premier aantrad, was dat zij verzuimde een concreet plan van aanpak op te stellen, dat de steun van de zeer uiteenlopende facties van de Conservatieve partij zou kunnen verwerven. Het bleef bij de leuze Brexit means Brexit en daarmee schiep zij geen vertrouwen, maar wantrouwen.
Het was vanaf het begin duidelijk dat er onvoldoende hardliners waren om een harde Brexit door te duwen, maar dat er wel voldoende waren om de positie van Theresa May te ondergraven. Zij gingen zover dat zij probeerden haar via een interne vertrouwensstemming af te zetten. Die poging mislukte, maar was wel in staat om haar positie te ondermijnen. Het leidde tot steeds grotere tegenstellingen tussen de verschillende kampen in de Conservatieve partij. Daarnaast was er opperstalmeester Nigel Farage, die steeds meer een bedreiging vormde voor de toekomst van de Conservatieven als heersende partij. Ook de onheldere koers van Labour droeg bij tot de groeiende onmacht van Theresa May. Hun voorman Jeremy Corbyn, had al in de zeventiger jaren tegen het Britse lidmaatschap gestemd!
Tenslotte werd de positie van Theresa May verder verzwakt door haar besluit om in 1997 vervroegde verkiezingen uit te schrijven. Zij verloor daardoor haar meerderheid in het Lagerhuis. Het leidde er toe dat haar afspraak met de EU over de voorwaarden van het Britse vertrek tot drie maal toe werd weggestemd. En daarmee was haar lot bezegeld. Een harde Brexit was het gevolg, aangespoord door de nieuwe premier Boris Johnson, die zich vervolgens in zijn nieuwe kabinet alleen omgaf door harde Brexiteers.
Het boek van Garschagen leest als een spannende roman en werd afgesloten kort voor het uiteindelijke akkoord van eind December 2020. Als gevolg van de minimale overeenstemming tussen EU en het V.K. is er al vroeg in dit jaar een verharding opgetreden, o.a. over de plaats van Noord-Ierland tussen het overige V.K. en de lidstaat Ierland. Voorlopig lijkt geen verbetering op te treden, zoals al voortvloeit uit de conclusies van Garschagen.
Zijn boek besluit met een interessante epiloog, met ook nuttige adviezen voor de Nederlandse politieke houding. De belangrijkste daarvan voor een nieuw kabinet in ons land is om veel meer dan nu het geval is de Europese politieke dimensie te integreren in de Nederlandse politiek. De grote vraagstukken van onze tijd, zoals klimaat, terrorisme en migratie kunnen niet worden opgelost zonder een meer gemeenschappelijke Europese positiebepaling.
Laurens Jan Brinkhorst,
Den Haag, maart 2021
De auteur
Voormalig NRC-correspondent Melle Garschagen (Amsterdam, 1982) doorkruiste voor zijn boek de Britse eilanden, van Schotland tot Cornwall, van regeringskringen tot Nord-Ierse veemarkten. Hij beschrijft hoe de dreun van juni 2016, wanneer het Britse volk via een referendum kiest voor Brexit, doorwerkt tot ver in de toekomst en vertelt hoe een pragmatische handelsnatie in de ban kon raken van oprukkend nationalisme. Voordat hij correspondent in het Verenigde Koninkrijk was, werkte Garschagen ook als correspondent in Jakarta. Nu is hij dit voorjaar als adjunct-hoofdredacteur toegetreden van de NRC.
Melle Garschagen – Stem van het Britse volk – een intiem portret van de verdeelde Brexit-maatschappij, ISBN 978 90 0036441 1 , 316 pagina’s, Het Spectrum, € 22,99, oktober 2020
