Mijn Rusland, oorlog of vrede - Michaïl Sjisjkin
Meedogenloze analyse van Rusland
Een land dat nooit democratie kende
Het is pijnlijk een Rus te zijn. Met die woorden begint de Russische, al sinds 1995 in Zwitserland wonende, Michaïl Sjisjkin zijn boek Mijn Rusland, oorlog of vrede. Het is een messcherpe en hecht doorwrochte analyse van de vraag waarom Rusland door de eeuwen heen altijd een dictatuur geweest is en waarom hier, door de totaal andere wijze van denken van het gros van de Russen vooralsnog ook geen einde aan zal komen. Poetin is een symptoom, niet de ziekte.
Over de auteur
Michaîl Sjisjkin (Moskou, 1961) is een van de meest prominente Russische romanschrijvers van deze tijd. Hij won tal van literatuurprijzen en zijn werk is in dertig talen vertaald. Sinds 1995 woont Sjisjkin in Zwitserland. Mijn Rusland is zijn eerste non-fictiewerk. In de oorspronkelijke, Duitstalige uitgave uit 2014 vormde het een geheel met een tegenanalyse van de Duitse Ruslandcorrespondent Fritz Pleitgen. De huidige Nederlandse uitgave biedt uitsluitend de tekst van Sjisjkin, aangevuld met enkele recente observaties.
Voorspellend
Sjisjkin schreef zijn analyse in 2018, toen Rusland wel al (in 2014) de Krim met geweld was binnengevallen, maar er volgens de West-Europese landen geen enkele reden was om daar krachtig tegen op te treden. In dat licht bezien heeft zijn boek een voorspellende waarde. Want Sjisjkin – en met hem vele andere Russen – voelde toen al dondersgoed waar het naartoe ging.
Geschiedenis
Om zijn betoog te staven geeft Sjisjkin eerst een lesje geschiedenis. In de tweede helft van de negende eeuw veroverden de Vikingen het grondgebied van de Slavische stammen en hielden er met harde hand huis. Vorst Vladimir besloot dat er een nationale godsdienst moest komen en louter om esthetische redenen koos hij voor het orthodoxe christendom en het daarbij behorende Oud-kerkslavisch. Een dode taal die – in tegenstelling tot het Latijn dat in het Westen de taal van wetenschap, recht en geneeskunde was – geen enkele invloed op de wetenschappelijke en geestelijke vooruitgang uitoefende. Alleen al om taalkundige reden waren zij van de reformatie, renaissance en de verlichting uitgesloten. Dit is naar het idee van Sjisjkin een belangrijke reden waarom Rusland zich door de eeuwen heen anders ontwikkeld heeft dan Europa.
Onderdrukking
Sjisjkin maakt daarna een sprong van enkele eeuwen en constateert dat er in de hele geschiedenis slechts twee keer een periode van enkele maanden geweest is waarin het volk niet onderdrukt werd: in 1917, toen de Russische revolutie begon en in 1991, na de val van het communisme. De meeste Russen hebben geen idee wat een democratie is […] De hervormingen van de jaren negentig hebben ervoor gezorgd dat democratie in een kwaad daglicht is komen te staan […] van chaos, verval, loze beloften en demagogie.
Verbijsterend
En op grond van die analyse komt Sjisjkin tot de voor ons Europeanen verbijsterende conclusie: Een volk dat nooit democratie gekend heeft, verlangt er ook niet naar. Het idee beangstigt hen, liever hebben ze een sterke leider die voor hen beslist.
Een andere constatering van Sjisjkin is dat de huidige verrechtsing die overal in Europa plaatsvindt, voor een groot deel te wijten is aan Russische beïnvloeding Rusland, via trollenlegers, die de publieke opinie door middel van valse informatie naar rechts trekken, via steekpenningen voor omkoopbare politieke leiders in het Westen. Het is iets wat hij een hybride oorlog noemt, met als belangrijkste doel het stichten van chaos in de staat en samenleving van de vijand.
Machteloos
Je wordt bepaald niet vrolijk van het beeld dat Sjisjkin van het hedendaagse Rusland schetst. Terwijl medische zorg, levensverwachting, natuur en alles wat een samenleving leefbaar maakt achteruit hollen, voelt het gros van de bevolking zich machteloos en rechteloos. Dit leidt tot agressie en depressie. ‘In dat klimaat zal de groot-khan (Poetin) tot het bittere eind met zijn vinger op de rode knop in het Kremlin blijven zitten. Het volk zal zwijgen of juichen, de mensen zullen het over zich heen laten komen.’
Aan het slot van zijn boek voegt Sjisjkin nog een korte, zeer recent geschreven beschouwing over de in februari overleden oppositieleider Navalny toe. ‘Navalny heeft de politieke situatie verkeerd ingeschat […] Hij kende het land waaraan hij zijn leven heeft gegeven niet echt.’ Desondanks bewondert Sjisjkin Navalny’s moed: ’Door te bestaan, door te weigeren om te zwichten, door dat ultieme offer te brengen, heeft hij ons allemaal hoop gegeven.’
Sonja de Jong
Michaïl Sjisjkin – Mijn Rusland, oorlog of vrede? Oorspronkelijke titel: Frieden oder Krieg, uitg. Heyne Taschenbuch). Vertaling Jan Sietsma. Uitgeverij Querido, €24,99, ISBN 978 90 214 8965 0, 240 pagina’s. € 24,99, april 2024.
