De revolutie van Pelle - Conny Braam
Roman over drie rebelse vrouwen, die actievoeren voor solidariteit
Voor het boek deed Conny Braam veel research
Voor deze ‘versleuteling van biografische elementen’ (haar woorden) heeft Conny Braam een enorme research gepleegd. De feiten zijn historisch, maar ze worden gezien en verteld door drie generaties Pelle. Hun uitgebreide geschiedenis gaat over sociaal onrecht, dus ook over de invloed van afkomst, grondbezit, opleiding en vermogen. In die zin is de roman eigenlijk heel modern.
Het eerste deel, waarin de 14-jarige dochter Keet (what’s in a name?) van cafébaas De Kroeg van Pelle, aan het vertellen is, geeft je het idee dat het socialisme in het midden van de negentiende eeuw begonnen is in IJmuiden. Dat is historisch niet zo, maar er zou wel alle reden toe zijn. In die streek huisden de grondwerkers na het graven van het Noordzeekanaal in vernederende armoede. De strijd tussen kapitalisme en socialisme speelt zich daar en in de kroeg van Keet Pelle af. Langzamerhand grijpt ‘het rooie gevaar’ om zich heen. Het gaat actievoeders in het begin niet eens om loon, maar om stemrecht!
Vissershaven
IJmuiden moest in de negentiende eeuw een chique strandstad worden, die kan concurreren met Scheveningen. Aanvankelijk lijken de hoge heren het op dat punt te winnen van het arm gehouden graversvolk, maar zelfs zij moeten het afleggen tegen een nog hogere macht: Amsterdam. IJmuiden wordt slechts een plaats met een vissershaven naast het Noordzeekanaal, om de doorvaart naar Amsterdam niet te belemmeren.
Vuur socialisme opstoken
Het socialisme groeit tegen de verdrukking in. Die tegendruk komt van de gevestigde orde, van de kerk en de welgestelden, die in het geheim samenwerken om het socialisme te stuiten. De rebellie en de reactie brengen types voort die van alle tijden zijn: de verrader, de lafaard en de vechter. En natuurlijk komt Ferdinand Domela Nieuwenhuis helpen het vuur van het socialisme op te stoken. Keet Pelle (1884-1924) ziet alles eerst met lede ogen aan, maar langzamerhand wordt zij revolutionair, een Kenau, waarin al elementen van het feminisme zichtbaar zijn.
Hoe ziet armoede eruit? De barre winter van 1894 is voor Conny Braam een mooie gelegenheid breed uit te pakken. Wat betekent het om kou te lijden of een dubbeltje meer te verdienen waarmee het gezin weer een week te eten heeft? Intussen broeit het socialisme in cafés en achterafzaaltjes. Er komen heel veel vergaderingen en socialistisch papierwerk voorbij. Maar de heersende klasse met aan haar arm de overheid vecht terug. Schandalig is het gemak waarmee kranten en vergaderingen verboden worden, zonder opgave van reden.
Economische crisis
In deel twee (gezien door de ogen van Grada Pelle, dochter van Keet) komen de gebeurtenissen zo mogelijk nog harder aan dan in het eerste deel. Het decor is de economische crisis van de twintiger jaren, de Eerste en Tweede Wereldoorlog, en het fascistisch gevaar. Dat decor werpt een enorme slagschaduw over het gezin Pelle. Er is aanleiding genoeg niet alleen voor maatschappelijke polarisatie, maar ook voor splijting in het gezin.
Speurtocht naar rebelse houding
In deel drie ligt het perspectief bij Cornelia (Conny) Braam, woonplaats Arnhem. Daar begon zij haar speurtocht: wat zijn mijn drijfveren om zo rebels te zijn. Die diepe duik in het verleden verklaart bijvoorbeeld haar opstandige houding en haar bijdrage aan de Zuid-Afrikaanse apartheidsbeweging. Kapitalisme, racisme, burgerlijkheid, alles en iedereen die daarmee besmet is, krijgt van haar een veeg uit de pan.
Dick de Scally
Conny Braam – De revolutie van Pelle, 574 pagina’s, ISBN 978 90 254 7067 8, uitgeverij Atlas Contact, € 27,99, februari 2023