Adolfsson, Maria - Doggerland 2 - Stormwaarschuwing
Adolfsson, Maria - Doggerland 3 - Tussen de duivel en de zee
Adolfsson, Maria - Doggerland 4 - Rennen of sterven
Adolfsson, Maria - Doggerland 5 - Valwind
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 1 - Zonder gezicht
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 2 - Negen
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 3 - 18 graden onder nul
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 4 - Motief X
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 5 – X manieren om te sterven
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 6 - De laatste spijker
Alders, Hanny - De kopiist
Alders, Hanny - De volmaakte ketter
Alders, Hanny - Non nobis – Ondergang van de Tempelorde
Andersen, Johan - Zonder genade
Andriesse, Gauke - Dodelijke gelijkenis
Andriesse, Peter - Claire Obscure
Appel, René - Overschot
Appel, René - Dansen in het donker
Appel, René - Waarom niet
Archer, Jeffrey - William Warwick 1 - Wie niet waagt
Archer, Jeffrey - William Warwick 2 - In het volle zicht
Archer, Jeffrey - William Warwick 3 - Een oogje dicht
Arlidge, M.J. - Helen Grace 10 – Niemand zeggen
Arlidge, M.J. - Helen Grace 11 - Kom eens gauw
Arlidge, M.J. - Twee kleine visjes
Arlidge, M.J. - Oog om Oog
Asscher, Maarten - De schaduw van een vriend
Aubert, Marie - Volwassen mensen
Baay, Reggie - Het lied van de goden
Bailey, Sarah - De huisgenoot
Bakboord, Henk - Billenkoek - Avonturen van een stoute Surinamer
Banville, John - Sneeuw
Banville, John - April in Spanje
Barker, James Patterson & J.D. - Oorverdovend
Bax, Wim - Hou het stil
Bengtsdotter, Lina - Charlie Lager 3 – De man die een vreemde was
Bennett, S.J. - Hare Majesteit de Queen onderzoekt 1 - De moord op Windsor Castle
Berg, Michael - De vermissing
Bergvelt, Joyce - Commandeur van de Kaap
Bergeys, Roland - Blindelings
Berkleef, Bernice - Bloedsteen
Berkleef, Bernice - Vinex
Berry, Steve - Cotton Malone 14 - Het Maltadocument
Bijlsma, Rob - Kerken van goud, dominees van hout
Bjørk, Samuel - Munch & Kruger 2 - De doodsvogel
Bjørk, Samuel - Munch & Krüger 3 - De jongen in de sneeuw
Bjørk, Samuel - Munch & Krüger 5 - De terugkeer van Mia
Blau, Sarah - De anderen
Blædel, Sara - Het meisje onder de boom
Bley, Mikaela - Sterf voor mij
Blok, Dieuwertje - Dragelijke lichtheid
Boer, Agnes de - 2000 jaar Oorlog en Strijd in het Oer-IJ-landschap
Boer, Merijn de - Het Surinamedagboek
Bolther, Line Holm & Stine - Voor onze zonden
Boom, Henk - Wij zijn maïs
Börjlind, Cilla & Rolf - Rönning & Stilton 7 - De Samaritaan
Börjlind, Cilla & Rolf - Bevroren goud
Börjlind, Rolf & Molly - De duisternis tussen ons
Bøe, Grethe - Mayday
Bosch, Frits - De tromslager
Bossenbroek, Martin - De wraak van Diponegoro
Bossenbroek, Martin - De Zanzibardriehoek. Een slavernijgeschiedenis 1860-1900
Braam, Conny - De revolutie van Pelle
Brabander, Eric de - Het geluid van naderend onweer
Brekel, Manon van den - Massa-executies op Sulawesi
Brokken, Jan - De tuinen van Buitenzorg
Brokken, Jan - De kampschilders
Brouwers, Jeroen - Cliënt E. Busken
Brownlow, John - Zeventien
Brundage, Elizabeth - Het verdwijnpunt
Brusse, Peter - Ach, Engeland - De Brexit Editie
Bryndza, Robert - Erika Foster 7 - Fatale waarheid
Bryndza, Robert - Kate Marshall 1 - Zonder gezicht
Bryndza, Robert - Kate Marshall 2 - Schaduwland
Bryndza, Robert - Kate Marshall 3 - Vallend duister
Burr, Shelley - In de schaduw
Buruma, Ian - Het Churchillcomplex
Buschman, José - Couperus in de Oriënt
Camilleri, Andrea - De methode Catalanotti
Camilleri, Andrea - De vorm van water
Candlish, Louise - Nieuwe vrienden
Candlish, Louise - Haar woorden
Chapman, Julia - Een date met de dood
Christie, Agatha - De Miss Marple-verzameling - Twaalf nieuwe mysteries
Coben, Harlan - Levenslang
Connelly, Michael - Een gewaarschuwd man
Connelly, Michael - De wet van de onschuld
Connelly, Michael - Renée Ballard 3 - Het holst van de nacht
Connelly, Michael - Woestijnnacht
Cooper, Robert - The Ambassadors
Cosby, S.A. - Een laatste uitweg
Craven, M.W. - Washington Poe 1 - Brandoffer
Craven, M.W. - Washington Poe 2 - Zwarte zomer
Craven, M.W. - Washington Poe 4 - Dode hoek
Daanje, Anjet - De herinnerde soldaat
Daanje, Anjet - Het lied van ooievaar en dromedaris
Dahl, Arne - Berger & Bloom 4 - Nachtmerries
Dahl, Arne - Berger & Bloom 5 - Vriespunt
Dean, Abigail - Meisje A
Dean, Will - Tuva 1 – De jacht
Dean, Will - Tuva 2 - Zwart zout
Declercq, Matthias M.R. - De ontdekking van Urk
Deen, Mathijs - De Hollander
Dekkers, Midas - Wat loopt daar? - Een biologische kijk op rassen
Dicker, Joël - De zaak Alaska Sanders
Dis, Adriaan van - Vijf vrolijke verhalen
Dis, Adriaan van - De wandelaar
Dis, Adriaan van - KliFi - Woede in de republiek Nederland
Dis, Adriaan van - Adje doet heel druk
Dis, Adriaan van - De rat van Arras
Dis, Adriaan van - Naar zachtheid en een warm omhelzen
Doel, Wim van den - Snouck
Donkers, Jan - Forty Tracks
Dröge, Philip - Moederstad
Dros, Imme - Gisterland
Durlacher, Jessica - De Stem
Dürrenmatt, Friedrich - Justitia
Dusse, Karsten - Het kind in mij wil Mindful Moorden
Edvardsson, Mattias - Een heel gewoon gezin
Edvardsson, Mattias - Familietragedie
Eikelenboom, Barend - Geslepen
Ellory, R.J. - De derde kogel
Elstad, Lotta - Ik weiger na te denken
Engberg, Katrine - Wintereiland
Engelen, Theo - Zevenheuvelen
Enger, Thomas - Het boek van de galg
Enger, Jørn Lier Horst en Thomas - Blix & Ramm 2 - Rookgordijn
Enger, Jørn Lier Horst en Thomas - Blix & Ramm 3 - Slagzij
Enger, Horst - Blix & Ramm 4 - Stigma
Engman, Pascal - Vanessa Frank 2 – Femicide
Ernaux, Annie - De jaren
Ersson, Svea - Hej Denemarken
Esajas, Mitchell - Antonlogie
Faber, Hans - Van Zandt 3 - De zondaar
Fabricius, Johan - Het gordijn met de ibissen
Fabricius, Johan - Achter in de Molukken
Fabricius, Johan - Dipanegara
Fellowes, Jessica - De Mitford-moorden: Unity
Fenton, Justin - Deze stad is van ons - True crime
Ferrier, Deryck J.H. - In de ban van de bosgeest – Ontmoeting met Panaike
Fexeus, Camilla Läckberg & Henrik - Box
Fexeus, Camilla Läckberg & Henrik - Cultus
Fosse, Jon - Ik is een ander – Septologie III-V
Fossum, Karin - Zwanenzang
Fossum, Karin - Eddie Feber 1 - Lotgenoten
Fossum, Karin - Eddie Feber 2 - Nachtloper
Francis, Michelle - Zijn nieuwe vriendin
Frech, Steve - Wat je ons hebt afgenomen
French, Nicci - De gunst
Frennstedt, Tina - Countdown
Frennstedt, Tina - Cold Case 3 - Vagevuur
Frerichs, Lieneke - Nescio. Leven en werk van J. H. F. Grönloh
Freriks, Philip & Lili - Les chats de Lili – De katten van Lili
Fresen, Ron - Acht jaar Achtuur
Fuglehaug, Randi - Vrije val – Deel 1 Fjordenreeks
Fulpen, Har van - Leven en werken op suikerplantage Mariënburg
Galbraith, Robert - Cormoran Strike 5 - Kwaad bloed
Galbraith, Robert - Cormoran Strike 6 - Inktzwart hart
Urturi, Eva García Sáenz de - Aquitanië – Land van water
Urturi, Eva García Sáenz de - De heren van de tijd
Garschagen, Melle - Stem van het Britse Volk
Geemert, Ko van - Verstoten uit het paradijs
George, Elizabeth - Iets te verbergen
Gerge, Tove - De jongen
Gerritsen, Tess - Rizzoli & Isles 13 - Luister naar mij
Gómez-Jurado, Juan - De volgende patiënt
Gómez-Jurado, Juan - Antonia Scott 1 - De rode koningin
Gómez-Jurado, Juan - Antonia Scott 2 - De zwarte wolvin
Gómez-Jurado, Juan - Antonia Scott 3 - De witte koning
Grann, David - De schipbreuk van The Wager
Grebe, Camilla - In Eeuwigheid
Grisham, John - De storm
Groot, Fedor de - Sønderho
Grøndahl, Jens Christian - Dagen als gras
Grund, Maria - De hoofdzonde
Grund, Maria - Dodendans
Guillou, Jan - De tweede doodzonde
Guillou, Jan - Het einde van het verhaal
Hannah, Sophie - Geen spat veranderd
Harari, Yuval Noah - 21 lessen voor de 21ste eeuw
Hardus, Werner van den Belt en Bob - De schilders van de Duin- en Bollenstreek
Hendriksma, Martin - Aan zee
Hermans, Willem Frederik - Conserve
Highsmith, Patricia - De getalenteerde meneer Ripley
Highsmith, Patricia - Stille wateren
Hoek, Anne-Lot - De strijd om Bali
Hollander, Loes den - Wacht maar af
Holst, Christoffer - Bloedrode midzomeravond
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 1 - De Katharinacode
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 2 - De fjord
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 3 - De onbekende
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 4 - Dossier 1569
Houellebecq, Michel - Vernietigen
Howard, Catherine Ryan - Je liet mij leven
Howard, Catherine Ryan - 56 dagen
Iperen, Roxane van - ’t Hooge Nest
Iperen, Roxane van - Brieven aan ’t Hooge Nest
Iperen, Roxane van - De genocidefax
Indridason, Arnaldur - Boven water
Indridason, Arnaldur - Smeulend vuur
Irving, John - De laatste skilift
Jachina, Guzel - De trein naar Samarkand
Jackson, Stina - De laatste sneeuw
Jalonen, Olli - De hemelproef
James, Peter - Ik volg jou
Jansen, Han Gieske en Godfried - Wonosoepono
Janssen, John-Alexander - Va-Banque
Jansson, Susanne - Winterwater
Janzen, Michiel - Het Vierde Rijk
Jehoel, Gaila - Het culturele netwerk van Jan van Scorel
Jensen, Jens Henrik - Oxen 5 - Gladiator
Jimmink, Gerlof Leistra & Patricia - Kees Sietsma uit de schaduw
Johnsrud, Ingar - De peetmoeder
Jonasson, Jonas - Zoete zoete wraak bv
Jonasson, Jonas - De profeet en de idioot
Jónasson, Ragnar - Inktzwart
Jong, Jessica de - De Hollandse studente
Jonsson, Magnus - De man die met poppen speelde
Kane, Darby - De perfecte echtgenote
Kars, Marjoleine - Bloed in de rivier
Kepler, Lars - Spiegelman
Kerr, Philip - Hitlers vrede
King, Stephen - Later
King, Stephen - Fairy tale
King, Stephen - Billy Summers
Knibbe, Ariën - Het verzwegen verbond
Kom, Anton de - Anangsieh - Verhalen van de spin uit Suriname
Kom, Anton de - Vandaag vrij altijd vrij - gedichten
Kousbroek, Rudy - Het Oostindisch kampsyndroom
Kouwenhoven, ​​​​​​​Arlette - Van Elburg tot Deshima - Zes eeuwen familie Feith
Kovach, Carla - Gina Harte 3 - Zo’n mooi meisje
Kovach, Carla - Gina Harte 5 - Haar duistere hart
Kovacs, Carla - Gina Harte 6 - Haar laatste fout
Kovach, Carla - Gina Harte 7 - Zwijg als het graf
Kraaijeveld, Frank - Be Frank. 60 jaar Bintangs
Krabbé, Tim - Onkrijgbaarheid
Kristian, Giles - Waar bloed bevriest
Kvensler, Ulf - Het hoge noorden
Kwakman, Bas - Flankhond
Labuskes, Brianna - De bibliotheek van verboden boeken
Läckberg, Camilla - Fjällbacka 11 - Koekoeksjong
Lagercrantz, David - Rekke & Vargas 1 - Obscuritas
Lagercrantz, David - Rekke & Vargas 2 - Memoria
Langereis, Sandra - Erasmus - Dwarsdenker
Lapidus, Jens - Paradijs
Larsson, Åsa - Rebecka Martinsson 6 - De zonden van onze vaders
Leuwsha, Tessa - Plantage Wildlust
Leuwsha, Tessa - De wilde vaart
Liljestrand, Jens - Zelfs als alles eindigt
Lindell, Unni - Het lege huis
Lippman, Laura - Gebroken vertrouwen
Lloyd, Chris - Eddie Giral 2 - Requiem
Lloyd, Ellery - De club
Lunde, Marja - Het einde van de oceaan
Mandela, Dumani - Op de vlucht voor apartheid
Marijnissen, Lilian - De winst van alles delen
Marklund, Liza - Poolcirkel
Marklund, Liza - Moeraskou
Marsons, Angela - Kim Stone 2 – Wreed spel
Marsons, Angela - Kim Stone 3 - Verloren meisjes
Marsons, Angela - Kim Stone 4 - Schijndood
Marsons, Angela - Kim Stone 5 - Bloedlijn
Marsons, Angela - Kim Stone 6 - Dolende zielen
Marsons, Angela - Kim Stone 7 - Vermoorde onschuld
Matheson, Nadine - De stille kamer
Melching, Willem - De zelfdenker - Karel van het Reve 1921-1999
Leod, Cynthia Mc - Hoe duur was de suiker?
McDermid, Val - Allie Burns 1 - 1979
McDermid, Val - Allie Burns 2 - 1989
McKinty, Adrian - Het eiland
McCarthy, Cormac - De passagier
Meyer, Deon - Bennie Griessel 7 - Donkerdrif
Michallon, Clémence - De stille huisgenoot
Michielsen, Dido - Lichter dan ik
Mo, Johanna - De Eilandmoorden 1 - De nachtegaal
Mo, Johanna - De Eilandmoorden 2 - De schaduwlelie
Mohr, Jim van der Meer - De schilders van West-Friesland
Morgan, Tica - Mooie Moorden 3 - Kwade Hoek
Moström, Jonas - Nathalie Svensson 1 - Dodelijk dichtbij
Moström, Jonas - Nathalie Svensson 3 - Middernachtsmeisjes
Nesbø, Jo - Koninkrijk
Nesbø, Jo - De jaloezieman
Nesbø, Jo - Macbeth
Nesbø, Jo - Bloedmaan
Nesser, Håkan - Barbarotti 6 - Herfst op Gotland
Nesser, Håkan - Barbarotti 7 - Wie schrijft, verdwijnt
Neuhaus, Nele - Weg naar nergens
Nicolasen, Lidy - Een onverschrokken leven - De vele hartstochten van Fernanda Willekes Mac Donald
Niekerk, Annemarié van - Om het hart terug te brengen
Nieuwenhuys, Rob - Oost-Indische spiegel
Nijholt, Willem - Een ongeduldig verlangen. Herinneringen
Noordhoek, Wim - De gabardine regenjas
Noort, Saskia - De nazaten
Norebäck, Elisabeth - Nadia
Nyström, Peter Mohlin & Peter - John Adderley 1 - Het laatste leven
Nyström, Peter Mohlin & Peter - John Adderley 2 - De andere waarheid
Ohlsson, Kristina - August Strindberg-reeks 1 - Stormwacht
Oksanen, Sofi - Het hondenpark
Olde Heuvelt, Thomas - November
Ollikainen, A.M. - Paula Pihlaja 1 - Waterkoud
Olsen, Jussi Adler - Q-serie deel 9 - Natriumchloride
Onderdenwijngaard, Arjan - Multatuli leeft in Lebak
Oostrom, Frits van - De Reynaert
Overman, Mariska - Noorderlicht
Paasman, Michiel van Kempen en Bert - ALBUM van de Caraïbische poëzie
Pagie, Nathalie - Camping Oosthoek
Pagie, Nathalie - Helsinki
Paris, B.A. - De gevangene
Parks, Adele - Jullie allebei
Parra, Bodil de la - Het verbrande huis
Pasqualin, Björn - Waar rook is
Pedersen, Kim Faber & Janni - Hoogzomer
Pedersen, Kim Faber & Janni - Juncker & Kristiansen 3 - Stikdonker
Petterson, Per - Mannen in mijn situatie
Poeze, Henk Schulte Nordholt en Harry - Merdeka
Pollack, Robert - De vier elementen
Portegies, Annette - Weerspiegeld in een waterglas - Maurice Gilliams 1900-1982
Post, Elvin - Breekpunt
Ramqvist, Karolina - De berenvrouw
Rensburg, Rudie van - Klem
Reybrouck, David Van - Revolusi
Riel, Ane - Beest
Rankin, Ian - Een web van leugens
Redmond, Roline - De Doorsons
Rehwinkel, Peter - Amalia - De plicht roept
Roberts, Nora - Identiteit
Roberts, Nora - Erfenis
Roberts, Nora - Nachtwerk
Roemer, Astrid H. - DealersDochter
Rolfsdotter, Ulrika - Annie Ljung 1 - Duivelsdal
Rolfsdotter, Ulrika - Annie Ljung 2 - Onbegraven
Rose, Karen - In alle onschuld
Rosenfeldt, Hans - Wolfzomer
Roslund, Anders - Drie jaar
Ryan, Chris - Danny Black 7 - Code zwart
Sarenbrant, Sofie - Emma Sköld 1 - Berouw
Sarenbrant, Sofie - Emma Sköld 2 - Jaloezie
Sarenbrant, Sofie - Emma Sköld 4 - Schuld
Schepp, Emelie - Jana Berzelius 6 –Sub rosa
Seeck, Max - De trouwe lezer
Seeck, Max - De ijskring
Skördeman, Gustaf - Geiger
Slaughter, Karin - Valse getuige
Slaughter, Karin - Gewetenloos
Smeets, Hubert - Een wonderbaarlijk politicus – Hans van Mierlo, 1931-2010
Smeulders, Eveline Sint Nicolaas en Valika - Slavernij
Smirnoff, Karin - Millenium 7 - De schreeuw van de zeearend
Smis, Paul Christiaan - Harald - Een historische novelle
Smit, Susan - De wijsheid van de heks & De heks van Limbricht
Snoek, Kees - Sjahrir - Wissel op de toekomst
Solstad, Dag - Roman 11, boek 18
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 7 - Zwarte schapen
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 8 - Gevallen engelen
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 9 - Bittere bloemen
Staalesen, Gunnar - Varc Veum 19 – Waar rozen nooit verwelken
Svernström, Bo - Wie het eerst komt
Sylvester, Joyce - Bent ú de burgemeester?
Tangen, Geir - Dodemanstango
Tangen, Geir - Hartenbreker
Tex, Charles den - De Repair Club
Tex, Charles den - De Repair Club 2 - Trauma
Theorin, Johan - Strandmoord
Timmer, Edwin - Langs de muur van Trump
Timmerije, Anneloes - De mannen van Maria
Tremain, Rose - Eilanden van genade
Truijens, Aleid - Leven in de verbeelding - Hella S. Haasse 1918-2011
Tudor, C.J. - De anderen
Tyce, Harriet - Bloedsinaasappel
Tyce, Harriet - Alles komt goed
Ulstein, Silje - Serpent
Vallejo, Irene - Papyrus
Valk, Éva Tuboly en Gerrit - Een fier en frank volk!
Veen, Rob Chrispijn & Herman van - Bevrijdingskind
Verhoef, Esther - De nachtdienst
Vervoort, Hans - Zo tedere schade…
Veth, Bas - Het leven in Nederlandsch-Indië in 1900
Vis, Jacob - Tandem
Vijverberg, Pauline - De achtste zonnebloemen
Vleuten, Diederik van - Daar werd wat groots verricht
Vlugt, Simone van der - De kaasfabriek
Vogel, Marianne - Brecht gaat voor recht
Vuijsje, Robert - Salomons oordeel
Vuure, Rob van - Nagelaten Werk
Waard, Elly de - Meestal tussen bomen
Waart, Jules de - Geloof niet alles...
Walle, J. van de - Beneden de wind – Herinneringen aan Curaçao
Walters, Elena - Thuisgebracht
Ware, Ruth - De moord in Oxford
Waterdrinker, Pieter - Biecht aan mijn vrouw
Waterdrinker, Pieter - Van huis en haard
Wattel, Froukje - Huismusea van Amsterdam
Webb, Katherine - De verdwijning
Whitaker, Chris - Nooit meer zoals het was
Whiting, Rebecca Buxton en Lisa - De filosofes
Winter, Fredrik Persson - De Das
Winter, Fredrik Persson - Karma
Wit, Tim de - Wankel Koninkrijk
Wohlleben, Peter - De lange adem van bomen
Woud, Auke van der - Het landschap - De mensen
Wouthuysen, Willem Campschreur & Ester - Jong in de oorlog
Zegveld, Liesbeth - Ik wil de waarheid
Zijl, Annejet van der - Fortuna’s kinderen
Zwaan, Glenn Helberg en Irene - Als ik luister
auteurs, Diverse - Natura Artis Magistra
auteurs, Diverse - Amsterdam in bijna 80 boeken

Conserve's Leessite

Boekbesprekingen en leestips


De strijd om Bali - Anne-Lot Hoek

Vergeten oorlog op het eiland der goden

Imperialisme, verzet en onafhankelijkheid 1946 - 1950

Het internationale vliegveld op het Indonesische eiland Bali heet Ngurah Rai. Menig toerist arriveert hier voor een ‘paradijselijke’ vakantie op ‘het eiland der goden’. Maar… het verhaal achter die naam is allesbehalve paradijselijk. De vorstenzoon I Gusti Ngurah Rai was voor de Nederlanders tijdens de Indonesische revolutie de meest gezochte Balinees, strijder voor de onafhankelijkheid.

Hij is een van de hoofdpersonen in het monumentale boek De strijd om Bali. Geraakt door de koloniale geschiedenis van Bali vertelt Anne-Lot Hoek daarin hoe de staat Nederland, na de proclamatie van de Indonesische onafhankelijkheid in 1945, het bestuur over dat land, dus ook Bali, probeerde terug te krijgen. Het is een verhaal waarover verrassend weinig is geschreven.

De schrijfster neemt haar lezers als het ware bij de hand en leidt ze als over het eiland en door de tijd. Ze steunt daarbij niet louter op talloze officiële bronnen, maar reconstrueert deze geschiedenis tot in de schrijnendste details vooral ook aan de hand van persoonlijke documenten en minstens 120 interviews met getuigen en hun nazaten, zowel Nederlands als Indonesisch. Het zijn al die authentieke stemmen die de feiten een herkenbaar menselijk gezicht verlenen.

Expedities

In de aanloop tot dit verhaal toont ze hoe in de negentiende eeuw de koloniale overheid met vijf militaire expedities het eiland onder Nederlands bestuur plaatst. Dat leidt tot confrontaties waarbij soms een plaatselijke vorst zich met zijn complete hofhouding, inclusief vrouwen en kinderen, in het Nederlandse geweervuur stort (de zogeheten Puputan). In wezen is dat collectieve zelfmoord. Wat niet wil zeggen dat die vorsten altijd met elkaar in vrede leefden.

In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog wordt Bali een exclusief, tot de verbeelding sprekend vakantieoord met gasten als Charlie Chaplin en Walt Disney. Tijdens de oorlog wordt ook dat ‘paradijs’ door Japan bezet. Als het land in 1945 capituleert, wordt de situatie op het eiland pas echt grimmig. Het Indonesisch nationalisme verzet zich tegen de terugkeer van de Nederlanders en de oude feodale vorsten moeten vrezen voor het verlies van hun traditionele machtspositie. Sommige heersers kiezen voor de zekerheid onder het terugkerende koloniale gezag, anderen voor de revolutie.

Hoe dan ook, de Nederlanders zijn niet welkom en het is vaak schokkend om te moeten lezen hoe grof de mannen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger, het KNIL, dan te werk gaan om de oude macht te herstellen. Verzetsstrijders worden gemarteld en vermoord. Ook burgers zijn hun leven niet zeker.

Traumatisch

Wat bewoog deze militairen? De auteur citeert een aalmoezenier, die uitlegt hoe deze KNIL-militairen in 1942 een kansloze oorlog tegen de Japanners overleefden. Vervolgens moesten ze als krijgsgevangene jaren vol vernedering en ontbering zien te doorstaan. Nu hun bevrijding werden ze deze nieuwe oorlog ingestuurd, lijdend aan wat inmiddels wordt erkend als PTSS, posttraumatisch stresssyndroom.

Later arriveren Nederlandse vrijwilligers en dienstplichtigen op Bali. Die hebben dan net de oorlog in Nederland achter de rug, vaak ook met traumatische ervaringen. De schrijfster stelt vast dat de morele grenzen in zulke gevallen laag worden. Ze verwijst ook naar een CIA-rapport waarin staat dat een machtssysteem tot martelen aanzet en dat het andere uiterlijk en de andere taal van de tegenstander de morele grenzen verder doen vervagen. Een interessante gedachte die vraagt om nadere uitwerking.

De Nederlanders hebben weinig vat op het Balinese verzet. Er is zelfs een klein guerrillaleger, dat wordt onderhouden door de bevolking. Het wordt geleid door de Nederlands geschoolde vorstenzoon Ngurah Rai. Lang wordt er op hem en zijn leger gejaagd, tot het op 20 november 1946 komt tot een soort veldslag. Het is de Nederlandse KNIL-militair Don Sweebe die met zijn Owen gun de Balinees neerschiet. Hij had er twee salvo’s voor nodig. De schrijfster heeft het verhaal uit de eerste hand: Sweebe, die als KNIL-militair in Birma de dwangarbeid aan Japanse Dodenspoorweg overleefde, heeft het haar zelf verteld.

Slachting

Van deze Balinese verzetsgroep komen nog tweehonderd andere strijders om. Om die te doden hadden de Nederlanders 150 patronen, twee granaten of mortieren nodig. Kortom: het moet een ware slachting zijn geweest. Intussen neeg de bevolking al steeds meer naar de republiek Indonesië.

Het valt niet mee om al die gruwelijke verhalen te moeten lezen. Waren alle Nederlanders dan zo heftig koloniaal? Dankzij een schat aan brieven van de predikant Henk Francken en de bestuursambtenaar Siebe Lijftogt klinkt er nadrukkelijk een ander geluid. Beiden hebben sympathie voor de Indonesiërs. Bijvoorbeeld: waar in Nederlandse gezinnen het Balinese huispersoneel op de grond zit, daar zit het bij de familie Lijftogt op stoelen. Binnen de Nederlandse gemeenschap raakt dit echtpaar geïsoleerd.

Lijftogt zat tijdens de oorlog in het Nederlandse verzet. Hij begrijpt dat de Balinezen niet verlangen naar een nieuw koloniaal bestuur, hij onderhoudt zelfs banden met het plaatselijk verzet. Evenals de aalmoezenier ziet ook hij de mentale schade die menig bestuurder en militair opliep tijdens de Japanse internering. Bijvoorbeeld bij zijn chef, de resident Jacobs. In de kerk kan hij bij een preek oprecht huilen, om vervolgens een officiële bekendmaking te voorzien van de sanctie ‘executie op staande voet’. Voor een gevangen Jap looft hij 50 gulden uit; een dode Jap was hem 100 waard.

Rariteitenkabinet

Zijn brieven en die van de predikant Francken maken duidelijk waarom het in Indonesië politiek en ethisch zo ontzettend misging: De terugkerende Nederlanders waren weliswaar bereid de Indonesiërs naar zelfstandigheid te helpen, maar zaten vast in het eeuwenoude gevoel van superioriteit: de Indonesiërs hadden hen nodig. Dat superioriteitsgevoel is van generatie op generatie bestuurders overgegaan en werd bovendien gevoed tijdens hun opleiding. Ze zagen Indië als een ‘volkenkundig rariteitenkabinet’.

Dat Nederland zo buitengewoon fors ingreep had een reden. In december 1946 moest het rustig zijn in Bali, want dan moest tijdens een conferentie in Denpasar de federatie Oost-Indonesië worden gevormd. Luitenant gouverneur-generaal Van Mook hoopte daarmee een machtige tegenhanger te creëren voor de Republiek Indonesië van president Soekarno die op Java en Sumatra vaste vorm en internationaal aanzien kreeg. Het uitschakelen van Rai en zijn strijdgroep brengt evenwel geen rust, de onrust op Bali en de andere eilanden van de door Nederland gecreëerde federatie neemt juist toe.

Op Zuid-Celebes voert kapitein Westerling met zijn Korps Speciale Troepen zelfs een reeks van stadrechtelijke executies uit. Van Mook had het optreden opgedragen en Den Haag was op de hoogte, aldus Hoek. Als controleur De Vries tegen een ambtenaar uit de kring van luitenant gouverneur-generaal Van Mook zegt dat het stichten van Oost-Indonesië waarschijnlijk veel Indonesiërs het leven zal gaan kosten, luidt de reactie: ‘Dat is ingecalculeerd, maar over tien jaar zijn wij hier weer het heertje.’ Oost-Indonesië zou zich ontwikkelen tot een corrupte politiestaat, stelt Hoek.

Dubieus

Ze schrijft dat het Nederlandse beleid ervoor zorgde dat de Balinezen tegen elkaar werden opgezet. Vooral de vorsten die voor het uitoefenen van hun macht van het Nederlandse bestuur afhankelijk waren, grepen stevig in. De voortgaande strijd om de Indonesische onafhankelijkheid werd daarmee ook een sociale strijd met als inzet de verandering van de oude feodale structuren. De auteur schetst hoe vooral Anak Agung, de vorst van Gianyar, daarin als bestuurder van Oost-Indonesië een nogal dubieuze rol speelde en zelfs bloed aan zijn handen had.

Probeert de auteur met afstand haar verhaal te doen? Naast het tekenen van het Nederlandse geweld valt er over het terugslaan van de Balinezen weinig te lezen. Is dat begrijpelijk? Haar begrijpelijke verbazing, zo niet ontzetting over de agressie en de gevolgen daarvan die ze tegenkomt kan ze niet verhullen. Als verteller zal ze zeker de plicht hebben gevoeld de lezer daarin mee te nemen. Haar antwoord schuilt in de nuchtere vaststelling: ‘De herbezetting was niet alleen meteen heel gewelddadig, maar werkte ook ontwrichtend, wat geweld door de Balinese strijdgroepen uitlokte. Dat gegeven is nauwelijks in de Nederlandse archieven terug te vinden en geeft daardoor een vertekend beeld van de realiteit.’

Met een toon van verbazing noteert ze uiteindelijk hoe tal van politici en militairen, verantwoordelijk voor het falende Nederlandse beleid, later lintjes en promotie kregen. Uiteraard wijst ze ook naar toppolitici als Beel en Drees die het gevoerde beleid initieerden en lieten gebeuren. De daders van het geweld veroordelen? Eerder lijkt de auteur deze ‘mannen in het veld’ als slechtoffer van hun situatie te zien. Ze vertelt dat Sweebe, de man die Ngurah Rai doodde, kort voor zijn dood leed aan nachtmerries. Een boodschap van de kinderen van Rai brachten Sweebe de rust om kunnen sterven.

De schrijfster heeft inmiddels een contract voor een vertaling van haar boek in het Indonesisch.

Hans Visser


De auteur

Anne-Lot Hoek (Den Haag, 1978) is zelfstandig journaliste en historica. Ze schrijft voor onder meer NRC Handelsblad, Vrij Nederland, De Groene Amsterdammer en De Lage Landen. Voor haar werk over Indonesië ontving ze als promovenda aan de Universiteit van Amsterdam de ASH Valorisation Prize 2020. De strijd om Bali is haar debuut. Verder werkt ze mee aan de publicaties van het project Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945 – 1950 van KITLV, NIMH en het NIOD.

Ane-Lot Hoek – De strijd om Bali. 544 pagina’s, ISBN 978 940315 231 8, Prijs € 39,99, De Bezige Bij, november 2021

 

Anne-Lot Hoek

Wilt u reageren op deze recensie? Klik hier!

Uitgeverij Conserve


Sinds 1 januari 2019 is een gedeelte van het fonds onderdeel van Singel Uitgeverijen, Weteringschans 259, 1017 XJ Amsterdam.

Kantooradres:
Tureluur 12, 1873 JW Groet (gem. Bergen)
telefoon: 072 - 509 3693
info@conserve.nl

KvK: 37051556

ABN AMRO
IBAN NL54 ABNA 0438 7594 94

Algemene Voorwaarden

Distributie:


Regiotitels: Conserve en Goud van Oud bij Depot Compact Centraal Boekhuis en bij www.conserve.nl

Uitgevers Conserve:
Ingrid en Kees de Bakker

Aanbieden manuscript


Singel Uitgeverijen heeft ervoor gekozen geen ongevraagde manuscript-inzendingen meer aan te nemen. Hierover kan niet worden gecorrespondeerd.

Graag maken wij u attent op de mogelijkheid om uw manuscript zélf uit te geven via het digitale self-publishingplatform Brave New Books. Via dit platform kunnen alle auteurs in spe hun boek publiceren en verkopen – en alle genres zijn welkom.

Wilt u meer informatie? Kijk dan op www.bravenewbooks.nl.

Vermelde boekprijzen zijn inclusief BTW, exclusief verzendkosten - Bij bestellingen boven € 19,99 is de verzending gratis, behalve voor zendingen naar het buitenland.
Prijswijzigingen en tikfouten voorbehouden - © 2023 - Uitgeverij Conserve - Website door Netweters