Hogere machten - Joost de Vries
De Vries schrijft met achteloze zwier
Een liefde in afleveringen
Een gouden pennetje, maar wat al te vaak gedoopt in vitriool, zo zag ik Joost de Vries tot op heden. Dat beeld moet ik nu, met het verschijnen van Hogere machten bijstellen. Nog altijd, gelukkig, dat gouden pennetje, nog altijd een ironische ondertoon, maar daarnaast ook inlevingsvermogen, zelfs een zekere mate van mededogen. Een boek dat nu al, ook al is het pas februari, tot de beste Nederlandse fictiewerken van 2024 gerekend mag worden.
Over de auteur
Joost de Vries (1983, Alkmaar) studeerde geschiedenis en journalistiek. Sinds 2005 schrijft hij literaire kritieken voor De Groene Amsterdammer, sinds 2007 werkt hij voor dit blad als journalist. Hij debuteerde in 2010 met de roman Clausewitz, die zeer uiteenlopende recensies ontving, variërend van ‘deze man kan absoluut niet schrijven’ tot ‘een meesterwerk’. Mede door de aldus ontstane controverse was zijn naam in een klap gevestigd. In 2013 volgde De republiek, in 2017 kwam Oude meesters uit. Daarnaast schreef De Vries enkele non-fictie boeken.
Liefdesverhaal
Hoewel net als in zijn eerdere romans ook nu weer het academisch milieu een grote rol speelt en de erudiete verwijzingen niet van de lucht zijn, wordt de kern dit keer gevormd, en dat is nieuw voor De Vries, door een liefdesverhaal. Een liefde die niet kan en mag, maar die een leven lang duurt. Telkens opnieuw brengt het leven James Willem Welmoed, diplomaat, en Elizabeth van Elzenburg, jonkvrouw en later in haar leven een succesvol schrijfster, bij elkaar.
Ze ontmoeten elkaar in 1933 in Indië, waar Welmoed als diplomaat van begin dertig de Nederlandse belangen moet veiligstellen. Zijn vrouw Connie zal hem over een paar maanden nareizen. Vanaf het moment dat hij Elizabeth (een meisje dat doet denken aan Joop ter Heul uit de boeken van Cissy van Marxveldt) op haar achttiende verjaardag in het landhuis van haar ouders van de trap ziet afdalen, vallen de twee voor elkaar. Ze krijgen een, vanwege Welmoeds vrouw, geheime relatie, maar een ongelukkige gebeurtenis vormt een breuk.
Geheim
Tien jaar later ontmoeten zij elkaar opnieuw. Ook Elizabeth is inmiddels getrouwd. En wederom speelt hun relatie zich in het geheim af en komt abrupt ten einde. Weer twintig jaar later, Elizabeth is al jaren weduwe, Welmoed al haast net zo lang gescheiden, reist Welmoed naar Egypte om daar Elizabeths zoon en diens medestudenten na een onhandige actie van de jongens te redden van het autoritaire regime.
De Vries schrijft met een achteloze zwier, elk woord precies op zijn plek. Waarom Welmoed en Elizabeth van elkaar houden, wordt nergens duidelijk. Maar dat doet er ook niet toe. Liefde overkomt je gewoon.
Vlijmscherp
Vlijmscherp weet hij met een simpel detail, een haast terloops zinnetje, mensen en gebeurtenissen trefzeker en vaak dodelijk te schetsen. Zoals over de jongen bij wie Elizabeth als 17-jarige vergeefs hoopte haar maagdelijkheid te verliezen: ’Wel gevingerd natuurlijk. Door Bobby Bloembergen die geen idee had wat hij aan het doen was.’ […] ‘Die blik van verzenuwde concentratie op zijn gezicht - precies zoals hij bij het examen geometrie keek.’
Superieur toont De Vries zich de poppenspeler die aan de touwtjes van zijn personages trekt en alles naar zijn hand zet. Soms stapt hij even uit zijn verhaal, als om van een afstandje zijn werk te overzien: ’De contouren van een cast tekenen zich af. Elizabeth, Welmoed. Welmoeds ouders. Connie is onderweg. Luitenant Hulst groeit mee in de schaduw van het verhaal. Vanessa Soames komt nog. Julian Newman laat nog een paar jaar op zich wachten, al is het ontstellend hoe klein zijn rol in het geheel is.’
Eruditie
Nog altijd geurt De Vries met zijn eruditie. Achteloos citeert hij schrijvers, laat namen vallen, brengt dwarsverbanden aan. Je zou ook niet anders van hem verwachten. Maar waar die eruditie in zijn eerdere romans opdringerig was en het verhaal in de weg zat, maakt hij deze nu ondergeschikt aan het verhaal en geeft hem een functie.
Sonja de Jong
Joost de Vries – Hogere machten, 320 pagina’s, ISBN 978 90 446 5399 1, uitgeverij Prometheus, € 24,99, januari 2024
