Adolfsson, Maria - Doggerland 2 - Stormwaarschuwing
Adolfsson, Maria - Doggerland 3 - Tussen de duivel en de zee
Adolfsson, Maria - Doggerland 4 - Rennen of sterven
Adolfsson, Maria - Doggerland 5 - Valwind
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 1 - Zonder gezicht
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 2 - Negen
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 3 - 18 graden onder nul
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 4 - Motief X
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 5 – X manieren om te sterven
Alders, Hanny - De kopiist
Alders, Hanny - De volmaakte ketter
Alders, Hanny - Non nobis – Ondergang van de Tempelorde
Andersen, Johan - Zonder genade
Andriesse, Gauke - Dodelijke gelijkenis
Andriesse, Peter - Claire Obscure
Appel, René - Overschot
Appel, René - Dansen in het donker
Archer, Jeffrey - William Warwick 1 - Wie niet waagt
Archer, Jeffrey - William Warwick 2 - In het volle zicht
Arlidge, M.J. - Helen Grace 10 – Niemand zeggen
Arlidge, M.J. - Helen Grace 11 - Kom eens gauw
Arlidge, M.J. - Twee kleine visjes
Asscher, Maarten - De schaduw van een vriend
Aubert, Marie - Volwassen mensen
Baay, Reggie - Het lied van de goden
Bailey, Sarah - De huisgenoot
Bakboord, Henk - Billenkoek - Avonturen van een stoute Surinamer
Banville, John - Sneeuw
Banville, John - April in Spanje
Barker, James Patterson & J.D. - Oorverdovend
Bax, Wim - Hou het stil
Bengtsdotter, Lina - Charlie Lager 3 – De man die een vreemde was
Bennett, S.J. - Hare Majesteit de Queen onderzoekt 1 - De moord op Windsor Castle
Berg, Michael - De vermissing
Bergvelt, Joyce - Commandeur van de Kaap
Bergeys, Roland - Blindelings
Berkleef, Bernice - Bloedsteen
Berry, Steve - Cotton Malone 14 - Het Maltadocument
Bijlsma, Rob - Kerken van goud, dominees van hout
Bjørk, Samuel - Munch & Kruger 2 - De doodsvogel
Bjørk, Samuel - Munch & Krüger 3 - De jongen in de sneeuw
Blau, Sarah - De anderen
Blædel, Sara - Het meisje onder de boom
Bley, Mikaela - Sterf voor mij
Blok, Dieuwertje - Dragelijke lichtheid
Boer, Agnes de - 2000 jaar Oorlog en Strijd in het Oer-IJ-landschap
Bolther, Line Holm & Stine - Voor onze zonden
Boom, Henk - Wij zijn maïs
Börjlind, Cilla & Rolf - Rönning & Stilton 7 - De Samaritaan
Börjlind, Cilla & Rolf - Bevroren goud
Börjlind, Rolf & Molly - De duisternis tussen ons
Bøe, Grethe - Mayday
Bosch, Frits - De tromslager
Bossenbroek, Martin - De wraak van Diponegoro
Brabander, Eric de - Het geluid van naderend onweer
Brekel, Manon van den - Massa-executies op Sulawesi
Brokken, Jan - De tuinen van Buitenzorg
Brokken, Jan - De kampschilders
Brouwers, Jeroen - Cliënt E. Busken
Brownlow, John - Zeventien
Brundage, Elizabeth - Het verdwijnpunt
Brusse, Peter - Ach, Engeland - De Brexit Editie
Bryndza, Robert - Erika Foster 7 - Fatale waarheid
Bryndza, Robert - Kate Marshall 1 - Zonder gezicht
Bryndza, Robert - Kate Marshall 2 - Schaduwland
Bryndza, Robert - Kate Marshall 3 - Vallend duister
Burr, Shelley - In de schaduw
Buruma, Ian - Het Churchillcomplex
Buschman, José - Couperus in de Oriënt
Camilleri, Andrea - De methode Catalanotti
Camilleri, Andrea - De vorm van water
Candlish, Louise - Nieuwe vrienden
Candlish, Louise - Haar woorden
Connelly, Michael - Een gewaarschuwd man
Connelly, Michael - De wet van de onschuld
Connelly, Michael - Renée Ballard 3 - Het holst van de nacht
Connelly, Michael - Woestijnnacht
Cooper, Robert - The Ambassadors
Cosby, S.A. - Een laatste uitweg
Craven, M.W. - Washington Poe 1 - Brandoffer
Craven, M.W. - Washington Poe 2 - Zwarte zomer
Craven, M.W. - Washington Poe 4 - Dode hoek
Daanje, Anjet - De herinnerde soldaat
Daanje, Anjet - Het lied van ooievaar en dromedaris
Dahl, Arne - Berger & Bloom 4 - Nachtmerries
Dahl, Arne - Berger & Bloom 5 - Vriespunt
Dean, Abigail - Meisje A
Dean, Will - Tuva 1 – De jacht
Dean, Will - Tuva 2 - Zwart zout
Declercq, Matthias M.R. - De ontdekking van Urk
Deen, Mathijs - De Hollander
Dekkers, Midas - Wat loopt daar? - Een biologische kijk op rassen
Dicker, Joël - De zaak Alaska Sanders
Dis, Adriaan van - Vijf vrolijke verhalen
Dis, Adriaan van - De wandelaar
Dis, Adriaan van - KliFi - Woede in de republiek Nederland
Dis, Adriaan van - Adje doet heel druk
Dis, Adriaan van - De rat van Arras
Doel, Wim van den - Snouck
Donkers, Jan - Forty Tracks
Dröge, Philip - Moederstad
Dros, Imme - Gisterland
Durlacher, Jessica - De Stem
Dürrenmatt, Friedrich - Justitia
Dusse, Karsten - Het kind in mij wil Mindful Moorden
Edvardsson, Mattias - Een heel gewoon gezin
Edvardsson, Mattias - Familietragedie
Eikelenboom, Barend - Geslepen
Ellory, R.J. - De derde kogel
Elstad, Lotta - Ik weiger na te denken
Engelen, Theo - Zevenheuvelen
Engman, Pascal - Vanessa Frank 2 – Femicide
Ersson, Svea - Hej Denemarken
Esajas, Mitchell - Antonlogie
Faber, Hans - Van Zandt 3 - De zondaar
Fabricius, Johan - Het gordijn met de ibissen
Fabricius, Johan - Achter in de Molukken
Fabricius, Johan - Dipanegara
Fellowes, Jessica - De Mitford-moorden: Unity
Fenton, Justin - Deze stad is van ons - True crime
Ferrier, Deryck J.H. - In de ban van de bosgeest – Ontmoeting met Panaike
Fexeus, Camilla Läckberg & Henrik - Box
Fexeus, Camilla Läckberg & Henrik - Cultus
Fosse, Jon - Ik is een ander – Septologie III-V
Fossum, Karin - Zwanenzang
Fossum, Karin - Eddie Feber 1 - Lotgenoten
Frech, Steve - Wat je ons hebt afgenomen
French, Nicci - De gunst
Frennstedt, Tina - Countdown
Frerichs, Lieneke - Nescio. Leven en werk van J. H. F. Grönloh
Freriks, Philip & Lili - Les chats de Lili – De katten van Lili
Fresen, Ron - Acht jaar Achtuur
Fuglehaug, Randi - Vrije val – Deel 1 Fjordenreeks
Fulpen, Har van - Leven en werken op suikerplantage Mariënburg
Galbraith, Robert - Cormoran Strike 5 - Kwaad bloed
Galbraith, Robert - Cormoran Strike 6 - Inktzwart hart
Urturi, Eva García Sáenz de - Aquitanië – Land van water
Urturi, Eva García Sáenz de - De heren van de tijd
Garschagen, Melle - Stem van het Britse Volk
Geemert, Ko van - Verstoten uit het paradijs
George, Elizabeth - Iets te verbergen
Gerge, Tove - De jongen
Gerritsen, Tess - Rizzoli & Isles 13 - Luister naar mij
Gómez-Jurado, Juan - De rode koningin
Grisham, John - De storm
Groot, Fedor de - Sønderho
Grøndahl, Jens Christian - Dagen als gras
Grund, Maria - De hoofdzonde
Guillou, Jan - De tweede doodzonde
Guillou, Jan - Het einde van het verhaal
Hannah, Sophie - Geen spat veranderd
Harari, Yuval Noah - 21 lessen voor de 21ste eeuw
Hardus, Werner van den Belt en Bob - De schilders van de Duin- en Bollenstreek
Hendriksma, Martin - Aan zee
Hermans, Willem Frederik - Conserve
Highsmith, Patricia - De getalenteerde meneer Ripley
Highsmith, Patricia - Stille wateren
Hoek, Anne-Lot - De strijd om Bali
Hollander, Loes den - Wacht maar af
Holst, Christoffer - Bloedrode midzomeravond
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 1 - De Katharinacode
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 2 - De fjord
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 3 - De onbekende
Howard, Catherine Ryan - Je liet mij leven
Howard, Catherine Ryan - 56 dagen
Engberg, Katrine - Wintereiland
Enger, Thomas - Het boek van de galg
Enger, Jørn Lier Horst en Thomas - Blix & Ramm 2 - Rookgordijn
Enger, Jørn Lier Horst en Thomas - Blix & Ramm 3 - Slagzij
Ernaux, Annie - De jaren
Iperen, Roxane van - ’t Hooge Nest
Iperen, Roxane van - Brieven aan ’t Hooge Nest
Iperen, Roxane van - De genocidefax
Indridason, Arnaldur - Boven water
Indridason, Arnaldur - Smeulend vuur
Irving, John - De laatste skilift
Jachina, Guzel - De trein naar Samarkand
Jackson, Stina - De laatste sneeuw
Jalonen, Olli - De hemelproef
James, Peter - Ik volg jou
Jansen, Han Gieske en Godfried - Wonosoepono
Janssen, John-Alexander - Va-Banque
Jansson, Susanne - Winterwater
Janzen, Michiel - Het Vierde Rijk
Jehoel, Gaila - Het culturele netwerk van Jan van Scorel
Jensen, Jens Henrik - Oxen 5 - Gladiator
Jimmink, Gerlof Leistra & Patricia - Kees Sietsma uit de schaduw
Johnsrud, Ingar - De peetmoeder
Jonasson, Jonas - Zoete zoete wraak bv
Jonasson, Jonas - De profeet en de idioot
Jónasson, Ragnar - Inktzwart
Jong, Jessica de - De Hollandse studente
Jonsson, Magnus - De man die met poppen speelde
Kane, Darby - De perfecte echtgenote
Kars, Marjoleine - Bloed in de rivier
Kepler, Lars - Spiegelman
Kerr, Philip - Hitlers vrede
King, Stephen - Later
King, Stephen - Fairy tale
King, Stephen - Billy Summers
Knibbe, Ariën - Het verzwegen verbond
Kom, Anton de - Anangsieh - Verhalen van de spin uit Suriname
Kousbroek, Rudy - Het Oostindisch kampsyndroom
Kouwenhoven, ​​​​​​​Arlette - Van Elburg tot Deshima - Zes eeuwen familie Feith
Kovach, Carla - Gina Harte 3 - Zo’n mooi meisje
Kovach, Carla - Gina Harte 5 - Haar duistere hart
Kraaijeveld, Frank - Be Frank. 60 jaar Bintangs
Krabbé, Tim - Onkrijgbaarheid
Kristian, Giles - Waar bloed bevriest
Kvensler, Ulf - Het hoge noorden
Kwakman, Bas - Flankhond
Läckberg, Camilla - Fjällbacka 11 - Koekoeksjong
Lagercrantz, David - Obscuritas
Langereis, Sandra - Erasmus - Dwarsdenker
Lapidus, Jens - Paradijs
Leod, Cynthia Mc - Hoe duur was de suiker?
Leuwsha, Tessa - Plantage Wildlust
Leuwsha, Tessa - De wilde vaart
Liljestrand, Jens - Zelfs als alles eindigt
Lippman, Laura - Gebroken vertrouwen
Lloyd, Ellery - De club
Lunde, Marja - Het einde van de oceaan
Mandela, Dumani - Op de vlucht voor apartheid
Marklund, Liza - Poolcirkel
Marsons, Angela - Kim Stone 2 – Wreed spel
Marsons, Angela - Kim Stone 3 - Verloren meisjes
Marsons, Angela - Kim Stone 4 - Schijndood
Matheson, Nadine - De stille kamer
McDermid, Val - Allie Burns 1 - 1979
McKinty, Adrian - Het eiland
McCarthy, Cormac - De passagier
Meyer, Deon - Bennie Griessel 7 - Donkerdrif
Michielsen, Dido - Lichter dan ik
Mo, Johanna - De Eilandmoorden 1 - De nachtegaal
Mo, Johanna - De Eilandmoorden 2 - De schaduwlelie
Mohr, Jim van der Meer - De schilders van West-Friesland
Morgan, Tica - Mooie Moorden 3 - Kwade Hoek
Moström, Jonas - Nathalie Svensson 1 - Dodelijk dichtbij
Moström, Jonas - Nathalie Svensson 3 - Middernachtsmeisjes
Nesbø, Jo - Koninkrijk
Nesbø, Jo - De jaloezieman
Nesbø, Jo - Macbeth
Nesser, Håkan - Herfst op Gotland
Neuhaus, Nele - Weg naar nergens
Nicolasen, Lidy - Een onverschrokken leven - De vele hartstochten van Fernanda Willekes Mac Donald
Niekerk, Annemarié van - Om het hart terug te brengen
Nieuwenhuys, Rob - Oost-Indische spiegel
Nijholt, Willem - Een ongeduldig verlangen. Herinneringen
Noordhoek, Wim - De gabardine regenjas
Norebäck, Elisabeth - Nadia
Nyström, Peter Mohlin & Peter - John Adderley 1 - Het laatste leven
Nyström, Peter Mohlin & Peter - John Adderley 2 - De andere waarheid
Oksanen, Sofi - Het hondenpark
Olde Heuvelt, Thomas - November
Ollikainen, A.M. - Paula Pihlaja 1 - Waterkoud
Olsen, Jussi Adler - Q-serie deel 9 - Natriumchloride
Onderdenwijngaard, Arjan - Multatuli leeft in Lebak
Overman, Mariska - Noorderlicht
Paasman, Michiel van Kempen en Bert - ALBUM van de Caraïbische poëzie
Pagie, Nathalie - Camping Oosthoek
Pagie, Nathalie - Helsinki
Paris, B.A. - De gevangene
Parks, Adele - Jullie allebei
Parra, Bodil de la - Het verbrande huis
Pasqualin, Björn - Waar rook is
Pedersen, Kim Faber & Janni - Hoogzomer
Pedersen, Kim Faber & Janni - Juncker & Kristiansen 3 - Stikdonker
Petterson, Per - Mannen in mijn situatie
Poeze, Henk Schulte Nordholt en Harry - Merdeka
Pollack, Robert - De vier elementen
Portegies, Annette - Weerspiegeld in een waterglas - Maurice Gilliams 1900-1982
Post, Elvin - Breekpunt
Ramqvist, Karolina - De berenvrouw
Rensburg, Rudie van - Klem
Reybrouck, David Van - Revolusi
Riel, Ane - Beest
Rankin, Ian - Een web van leugens
Redmond, Roline - De Doorsons
Rehwinkel, Peter - Amalia - De plicht roept
Roberts, Nora - Erfenis
Roberts, Nora - Nachtwerk
Roemer, Astrid H. - DealersDochter
Rolfsdotter, Ulrika - Annie Ljungthriller 1 - Duivelsdal
Rose, Karen - In alle onschuld
Rosenfeldt, Hans - Wolfzomer
Roslund, Anders - Drie jaar
Ryan, Chris - Danny Black 7 - Code zwart
Sarenbrant, Sofie - Emma Sköld 1 - Berouw
Sarenbrant, Sofie - Emma Sköld 2 - Jaloezie
Sarenbrant, Sofie - Emma Sköld 4 - Schuld
Schepp, Emelie - Jana Berzelius 6 –Sub rosa
Seeck, Max - De trouwe lezer
Seeck, Max - De ijskring
Skördeman, Gustaf - Geiger
Slaughter, Karin - Valse getuige
Slaughter, Karin - Gewetenloos
Smeets, Hubert - Een wonderbaarlijk politicus – Hans van Mierlo, 1931-2010
Smeulders, Eveline Sint Nicolaas en Valika - Slavernij
Smis, Paul Christiaan - Harald - Een historische novelle
Smit, Susan - De wijsheid van de heks & De heks van Limbricht
Snoek, Kees - Sjahrir - Wissel op de toekomst
Solstad, Dag - Roman 11, boek 18
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 7 - Zwarte schapen
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 8 - Gevallen engelen
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 9 - Bittere bloemen
Staalesen, Gunnar - Varc Veum 19 – Waar rozen nooit verwelken
Svernström, Bo - Wie het eerst komt
Sylvester, Joyce - Bent ú de burgemeester?
Tangen, Geir - Dodemanstango
Tangen, Geir - Hartenbreker
Tex, Charles den - De Repair Club
Timmer, Edwin - Langs de muur van Trump
Timmerije, Anneloes - De mannen van Maria
Tremain, Rose - Eilanden van genade
Truijens, Aleid - Leven in de verbeelding - Hella S. Haasse 1918-2011
Tudor, C.J. - De anderen
Tyce, Harriet - Bloedsinaasappel
Ulstein, Silje - Serpent
Vallejo, Irene - Papyrus
Valk, Éva Tuboly en Gerrit - Een fier en frank volk!
Veen, Rob Chrispijn & Herman van - Bevrijdingskind
Verhoef, Esther - De nachtdienst
Vervoort, Hans - Zo tedere schade…
Veth, Bas - Het leven in Nederlandsch-Indië in 1900
Vis, Jacob - Tandem
Vijverberg, Pauline - De achtste zonnebloemen
Vleuten, Diederik van - Daar werd wat groots verricht
Vlugt, Simone van der - De kaasfabriek
Vogel, Marianne - Brecht gaat voor recht
Vuijsje, Robert - Salomons oordeel
Vuure, Rob van - Nagelaten Werk
Waart, Jules de - Geloof niet alles...
Walle, J. van de - Beneden de wind – Herinneringen aan Curaçao
Walters, Elena - Thuisgebracht
Ware, Ruth - De moord in Oxford
Waterdrinker, Pieter - Biecht aan mijn vrouw
Webb, Katherine - De verdwijning
Whiting, Rebecca Buxton en Lisa - De filosofes
Winter, Fredrik Persson - De Das
Winter, Fredrik Persson - Karma
Wit, Tim de - Wankel Koninkrijk
Wohlleben, Peter - De lange adem van bomen
Woud, Auke van der - Het landschap - De mensen
Wouthuysen, Willem Campschreur & Ester - Jong in de oorlog
Zegveld, Liesbeth - Ik wil de waarheid
Zijl, Annejet van der - Fortuna’s kinderen
Zwaan, Glenn Helberg en Irene - Als ik luister
auteurs, Diverse - Natura Artis Magistra

Conserve's Leessite

Boekbesprekingen en leestips


Merdeka - Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze

Hoe Indië toch nog Indonesië werd

De strijd om de Indonesische onafhankelijkheid en de ongewisse toekomst van de republiek 1945-1950

Hoe wonderbaarlijk is dit eigenlijk: zwaargehavend kwam Nederland in mei 1945 uit de Tweede Wereldoorlog tevoorschijn. Niettemin bracht het landsbestuur een leger op de been om in het verre Indië het oude koloniale bestuur te herstellen en het streven naar de Indonesische onafhankelijkheid te bestrijden. Terwijl de verwerking van de ellende onder de Duitse bezetting nog amper was begonnen, begon Nederland daar een oorlog die geen oorlog mocht heten.

De vraag is achteraf: tegen wie vocht dat Nederlandse leger eigenlijk en hoe zinvol was dat? Had de regering in Den Haag enig idee van wat zich daar in werkelijkheid afspeelde? In welk speelveld kwamen de Nederlandse oorlogsvrijwilligers en dienstplichtigen terecht? Een heldere schets daarvan bieden Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze in het boek Merdeka.

In staat van ontreddering

Ze schetsen een tropisch eilandenrijk dat na drieënhalf jaar Japanse bezetting en uitbuiting in staat van ontreddering verkeert. Ze beschrijven gebeurtenissen die elke fantasie te boven gaat en soms heeft hun verhaal zelfs iets van een thriller. Het lijkt dan bijna een wonder hoe uit die chaos uiteindelijk, toch nog een jonge republiek met potentie tevoorschijn kwam, een eenheidsstaat van duizenden eilanden met een reeks van volken en culturen; vaak ook met een eigen taal.

De Nederlandse overheid had sinds het begin van Duitse bezetting in mei 1940 geen direct contact meer met Nederlands-Indië. Toch leek ‘Den Haag’ ook daarvoor al nauwelijks te beseffen wat daar aan nationalistische sentimenten leefde. Nederlandse bestuurders en Indonesische nationalisten kenden elkaar niet eens. Laat staan dat er op de Nederlandse ministeries in Den Haag enig inzicht bestond in de groei en bloei van het nationalisme, in het streven naar vrijheid, of zoals dat in het Indonesisch heet: merdeka.

Koloniaal bestuur achterhaald

Sterker nog: nadat op 15 augustus 1945 Japan had gecapituleerd en de Tweede Wereldoorlog ook in Azië ten einde kwam, proclameerde op 17 augustus de nationalist Soekarno de Indonesische onafhankelijkheid. Dat feit drong pas op 17 september door tot de Nederlandse kranten. Nota bene: een maand later. Bij een dergelijk gebrek aan cruciale kennis was het in Nederland blijkbaar een uitgemaakte zaak dat na de Japanse bezetting van Nederlands-Indië het oude vooroorlogse koloniale gezag moest worden hersteld.

Met de kennis van nu, was dat niet verstandig. Zowel de Indonesiërs als ook veel progressieve Nederlanders vonden dat een koloniaal bestuur achterhaald was. Voor de oorlog al stond daar een Nederlands opgeleide Indonesische bestuurs-elite klaar. Die manifesteerde zich op 17 augustus 1945, maar had nog wel een groot probleem: er was aanvankelijk wel een ideaal, maar nog geen eigen bestuursapparaat om die nieuwe staat meteen te realiseren.

Bloedige Bersiap-tijd

Het boek vertelt hoe naast de officiële Indonesische regering, die steunde op een aantal politieke groeperingen, worstelde met allerlei losse bendes, religieuze bewegingen en avonturiers met een privélegertje, die het ontbreken van een gezaghebbende overheid hun eigen plan trokken. Dat gebeurde vooral in de eerste maanden na de proclamatie, die in Nederland te boek staan als de bloedige Bersiap-tijd. Het boek toont dat het vooral deze groeperingen waren die eerste maanden onder de Nederlanders, Indo-Europeanen en Chinezen slachtoffers maakten.

Zo’n avonturier was bijvoorbeeld Sabarudin, die als leider van zo’n eigen militie in oktober 1945 de vader van de actrice Wieteke van Dort uit zijn huis haalde en ten overstaan van een menigte in Sidoarjo standrechtelijk executeerde. Veel later zou de TNI, het Indonesische leger, hem op zijn beurt executeren.

Na de Japanse bezetting die als gevolg van honger, gebrek en dwangarbeid, in de periode 1944/45 niet minder dan 2,5 miljoen Indonesische burgerslachtoffers had gemaakt, was daar onmiskenbaar de nationalistische geest uit de fles. Het Nederlandse expeditieleger vocht alleen al op Java dan ook behalve tegen het officiële Indonesische leger, ook met tal van op zich staande legertjes die elkaar ook onderling bestreden. Los daarvan brak er op Sumatra een revolutie uit die de regerende sultans voor hun leven deed vrezen. Ook op de andere eilanden was het allesbehalve rustig.

Uiteindelijk omvatte de door Soekarno uitgeroepen republiek slechts grote delen van Java, Sumatra en Madura. De andere gebieden en eilanden hadden weliswaar een eigen bestuur, maar dat opereerde onder Nederlands gezag. Uiteindelijk had de republiek Indonesië onder de eigen leiders een jaar na de proclamatie toch een redelijk functionerende overheid, mede dankzij de steun van het oude, vaak feodale, bestuur-corps dat zich had aangepast aan de nieuwe situatie.

Vrij en zelfbewust

Er was daar weliswaar een tekort aan textiel, maar er heerste geen honger. Het voedsel was zelfs goedkoper dan in de hoofdstad Batavia waar het Nederlandse bestuur zetelde. Nederlandse waarnemers zagen in de republikeinse gebieden een bevolking die zich anders gedroeg dan voorheen: vrij en zelfbewust. De houding tegenover de Nederlanders was niet vijandig, maar terug onder Nederlandse vleugels? Dat niet.

Intern speelde er wel van alles. De strijd om de macht was intern nog lang niet gestreden. Soekarno was dan wel uitgeroepen tot president, maar diverse groepen waren erop uit hem ten val te brengen en hun eigen leider naar voren te schuiven. Bijvoorbeeld: Tan Malakka. Het is achteraf gezien bewonderenswaardig hoe president Soekarno erin slaagde al die intriges te overleven.

Hoe gevaarlijk zo’n leidinggevende positie kon zijn ervoer de toenmalige sociaaldemocratisch premier Sjahrir aan den lijve. In 1946 werd hem in meer radicale kringen verweten dat hij in de onderhandelingen met Nederland over de erkenning van de Indonesische onafhankelijkheid te veel concessies had gedaan. In een nogal spontaan plan werd Sjahrir tijdens een dienstreis in de Javaanse stad Solo ontvoerd.

Wat daarna met hem zou moeten gebeuren hadden de ontvoerders nog niet bedacht. De regering reageerde met het afkondigen van de staat van beleg, maar zweeg over de ontvoering. Dat kwam later, waarbij Soekarno wees naar ultralinkse groepen als de daders. Kort daarop ontstond de vrees dat hij ook zelf kon worden ontvoerd en prompt werd hij daarom extra zwaar bewaakt. Uiteindelijk waren het drie journalisten die Sjahrir traceerden.

Nationalistische republiek kwetsbaar

Een compleet drama speelde zich af in 1948. In Madiun op Oost-Java begon de communist Moeso een opstand die binnen de republiek die leidde tot een dramatische burgeroorlog. Vele malen omvangrijker dan menig publicatie suggereert. Het was uiteindelijk een kansloze onderneming. Op de vlucht voor het republikeinse leger trok het partijkader ’s nachts met zijn gevolg, strijders, gezinnen, dwangarbeiders en vee door Oost-Java. Het was een colonne van vijf tot zes kilometer lengte. Het werd een reis van vele weken. Wie vermoeid afviel werd doodgeschoten.

De opstand laat volgens de schrijvers weliswaar zien hoe kwetsbaar de nationalistische republiek in die tijd nog was, maar het neerslaan van de opstand maakte de republiek moreel wel sterker. Het was een mijlpaal in de formatie van de staat. De republiek liet daarmee bovendien aan de vrije westerse buitenwereld zien wat de positie ten opzichte van de communisten was.

Het elimineren van Moeso en zijn beweging bleek een gouden investering te zijn, want de grote klap van ‘buiten’ moest nog komen: de Nederlandse aanval op de hoofdstad Djokjakarta in december 1948, ook bekend als de Tweede Politionele Actie.

Soekarno geïnterneerd op Sumatra

Nadat de mannen van de harde lijn binnen de Nederlandse regering de overhand kregen werd eind 1948 besloten een einde te maken aan de republiek. Verder onderhandelen werd zinloos gevonden. Inmiddels was de hoofdstad door een Nederlandse blokkade ten prooi aan armoede, ziekte, schaarste en voedselgebrek. Militair zou het veroveren van de republikeinse hoofdstad dus geen probleem moeten zijn. Inderdaad: in een mum van tijd was de stad bezet. Soekarno en zijn regering werden gearresteerd en vervolgens geïnterneerd op Sumatra. Niettemin: aan deze Tweede Politionele Actie kwam onder buitenlandse druk snel een einde.

De republiek had op dat moment weliswaar de steun van de buitenwereld, in het land zelf heerste nog volop dreiging. Tal van commandanten bleken nog altijd hun eigen legertjes te hebben met niet zelden een eigen ‘economie’ om zich staande te kunnen houden. Dorpshoofden werden geacht aan hun kant te staan, maar tegelijk was er de druk van het republikeinse leger dat met deze commandanten in de slag ging. Daarnaast kon elk moment het Nederlandse leger opduiken.

Toch was deze situatie in 1949 voor de Indonesische regering niet ‘onaantrekkelijk’. De jonge republiek kon de oorlog niet verliezen, want de voortgaande guerrillastrijd voorkwam dat Nederland een militaire beslissing zou forceren. Intussen drukte het volhouden van die guerrilla zwaar op de bevolking. Maar… met het succesvol neerslaan van de opstand in Madiun had de republiek internationaal zoveel sympathie gewonnen dat er met steun van de Verenigde Naties succesvol kon worden onderhandeld.

Weer aan tafel met Soekarno en Hatta

Toen Amerika de Nederlandse regering onder druk ging zetten kwamen beide partijen op 14 april uiteindelijk toch weer aan tafel en op 6 mei gaven Soekarno en Hatta hun zegen aan een akkoord: Nederland erkende de republiek als een zelfstandige staat binnen een federatie waarvan de ook de andere deelstaten van het eilandenrijk deel zouden uitmaken. Soekarno en Hatta mochten terugkeren naar de hoofdstad Djokjakarta, Nederland zou zich daaruit terugtrekken en daarmee kon een wapenstilstand tot stand komen.

Maar… de charismatische en machtige generaal Soedirman, bevelhebber van de TNI, het officiële leger, had willen doorvechten en dreigde nu dwars te liggen. Opnieuw ontstond een interne crisis, maar ook die wisten Soekarno en Hatta te bezweren. Er kwam inderdaad een wapenstilstand met Nederland, maar een aantal commandanten besloot zich daar niet aan te houden. De TNI had de handen vol aan een oorlog tegen deze leiders. Er werd zelfs een islamitisch staat uitgeroepen en met de Darul Islam moest en burgeroorlog worden uitgevochten.

In augustus 1949 begon in Den Haag de Ronde Tafel Conferentie die zou leiden tot de overdracht van de soevereiniteit over de gehele archipel. De aldus gevormde Verenigde Staten van Indonesië vormden vanaf 27 december 1949 een unie met Nederland. Het opzeggen door Indonesië van die unie en het vormen de huidige eenheidsstaat bleek uiteindelijk een kwestie van tijd te zijn. Toch zou het daarna nog lang onrustig blijven binnen de jonge republiek Indonesië.

Rol van Nederland in dekolonisatie

De schrijvers stellen dat de complexe strijd in Indonesië nogal wat verliezers kent. In de eerste plaats uiteraard Nederland. Binnen Indonesië zelf was het niet gelukt de oude samenleving te hervormen tot een land met meer sociale rechtvaardigheid. De politieke onrust zou, gepaard gaande met geweld, zou nog jarenlang voortduren. Tot slot noemen de auteurs de miljoenen vrouwen die tijdens de oorlog en in de revolutie hun gezin, vaak zonder man en onder dreiging van geweld en schaarste, overeind moesten houden.

Al met al een boek dat een meer dan welkome aanvulling is op de stroom van publicaties die vooral is gericht op de rol van Nederland in de dekolonisatie van Nederlands-Indië.

Hans Visser

 

Over de auteurs

Henk Schulte Nordholt (1953) is emeritus-hoogleraar Indonesische geschiedenis aan de Universiteit van Leiden en gastonderzoeker bij het KITLV aldaar. Hij publiceerde een reeks van studies over de geschiedenis van Zuidoost-Azië en het ontstaan van Indonesië.

Harry Poeze (1947) is voormalig uitgever, gastonderzoeker bij het KITLV te Leiden en een van de meest vooraanstaande onderzoekers van de Indonesische revolutie. Hij promoveerde op een proefschrift over Tan Malakka.

 

Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze – Merdeka, 460 pagina’s, ISBN 978 94 6249876 1, uitgeverij De Walburg Pers, € 39,99, februari 2022. 

Wilt u reageren op deze recensie? Klik hier!

Uitgeverij Conserve


Sinds 1 januari 2019 is een gedeelte van het fonds onderdeel van Singel Uitgeverijen, Weteringschans 259, 1017 XJ Amsterdam.

Kantooradres:
Tureluur 12, 1873 JW Groet (gem. Bergen)
telefoon: 072 - 509 3693
info@conserve.nl

KvK: 37051556

ABN AMRO
IBAN NL54 ABNA 0438 7594 94

Algemene Voorwaarden

Distributie:


Regiotitels: Conserve en Goud van Oud bij Depot Compact Centraal Boekhuis en bij www.conserve.nl

Uitgevers Conserve:
Ingrid en Kees de Bakker

Aanbieden manuscript


Singel Uitgeverijen heeft ervoor gekozen geen ongevraagde manuscript-inzendingen meer aan te nemen. Hierover kan niet worden gecorrespondeerd.

Graag maken wij u attent op de mogelijkheid om uw manuscript zélf uit te geven via het digitale self-publishingplatform Brave New Books. Via dit platform kunnen alle auteurs in spe hun boek publiceren en verkopen – en alle genres zijn welkom.

Wilt u meer informatie? Kijk dan op www.bravenewbooks.nl.

Vermelde boekprijzen zijn inclusief BTW, exclusief verzendkosten - Bij bestellingen boven € 19,99 is de verzending gratis, behalve voor zendingen naar het buitenland.
Prijswijzigingen en tikfouten voorbehouden - © 2023 - Uitgeverij Conserve - Website door Netweters