Achebe, Chinua - Termietenheuvels in de Savanne (Perpetuareeks)
Adler-Olsen, Jussi - Serie Q 9 - Natriumchloride
Adler-Olsen, Jussi - Serie Q 10 - Eén raam, geen sleutel
Adolfsson, Maria - Doggerland 2 - Stormwaarschuwing
Adolfsson, Maria - Doggerland 3 - Tussen de duivel en de zee
Adolfsson, Maria - Doggerland 4 - Rennen of sterven
Adolfsson, Maria - Doggerland 5 - Valwind
Adolfsson, Maria - Doggerland 6 - Noodzakelijk kwaad
Adolfsson, Maria - Doggerland 7 - Stil als het graf
Ahndoril, Alex - Ik zal de sleutel vinden
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 1 - Zonder gezicht
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 2 - Negen
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 3 - 18 graden onder nul
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 4 - Motief X
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 5 – X manieren om te sterven
Ahnhem, Stefan - Fabian Risk 6 - De laatste spijker
Ahnhem, Stefan - Huizenruil
Alders, Hanny - De kopiist
Alders, Hanny - De volmaakte ketter
Alders, Hanny - Non nobis – Ondergang van de Tempelorde
Alsterdal, Tove - Inslag
Andersen, Johan - Zonder genade
Andriesse, Gauke - Dodelijke gelijkenis
Andriesse, Gauke - Daden van geweld
Andriesse, Peter - Claire Obscure
Appel, René - Overschot
Appel, René - Dansen in het donker
Appel, René - Waarom niet
Archer, Jeffrey - William Warwick 1 - Wie niet waagt
Archer, Jeffrey - William Warwick 2 - In het volle zicht
Archer, Jeffrey - William Warwick 3 - Een oogje dicht
Archer, Jeffrey - William Warwick 4 - Over mijn lijk
Arlidge, M.J. - Helen Grace 10 – Niemand zeggen
Arlidge, M.J. - Helen Grace 11 - Kom eens gauw
Arlidge, M.J. - Helen Grace 12 - Leef je nog?
Arlidge, M.J. - Twee kleine visjes
Arlidge, M.J. - Oog om Oog
Asscher, Maarten - De schaduw van een vriend
Atkinson, Kate - Een donkere, stormachtige nacht
Aubert, Marie - Volwassen mensen
Baay, Reggie - Het lied van de goden
Baar, Peter-Paul de - Theo Thijssen (1879-1943) - Schrijver, schoolmeester, socialist
Baar, Jan van - De vervolging van Joods Alkmaar
Baar, Jan van - De familie Drukker en de tragiek van Joods Alkmaar
Bach, Tabea - De Zijdevilla
Bailey, Sarah - De huisgenoot
Bailey, Sarah - Gemma Woodstock 4 - Een dood vol leugens
Bakboord, Henk - Billenkoek - Avonturen van een stoute Surinamer
Banville, John - Sneeuw
Banville, John - April in Spanje
Banville, John - De garage
Barker, Dacre Stoker & J.D. - Dracul
Barker, James Patterson & J.D. - Jeugdzonde
Barker, James Patterson & J.D. - Oorverdovend
Barker, J.D. - Augustus
Barker, J.D. - Het spel
Bax, Wim - Hou het stil
Beek, Martyn van - De jacht van de Wolf
Bengtsdotter, Lina - Charlie Lager 3 – De man die een vreemde was
Bengtsdotter, Lina - Spelen met vuur
Bennett, S.J. - Hare Majesteit de Queen onderzoekt 1 - De moord op Windsor Castle
Benzakour, Mohammed - De reus uit de Rif
Berg, Michael - De vermissing
Bergvelt, Joyce - Commandeur van de Kaap
Bergeys, Roland - Blindelings
Berkleef, Bernice - Bloedsteen
Berkleef, Bernice - Vinex
Berry, Steve - Cotton Malone 14 - Het Maltadocument
Bervoets, Hanna - Leer me alles wat je weet
Biezen, Mick van - Zomersplinters
Bijlsma, Rob - Kerken van goud, dominees van hout
Bjørk, Samuel - Munch & Kruger 2 - De doodsvogel
Bjørk, Samuel - Munch & Krüger 3 - De jongen in de sneeuw
Bjørk, Samuel - Munch & Krüger 5 - De terugkeer van Mia
Blake, Matthew - Anna O.
Blau, Sarah - De anderen
Blædel, Sara - Louise Rick 7 - Het meisje onder de boom
Blædel, Sara - Louise Rick 8 - De stille weduwe
Bleeker, Bregje - Criminaliteit voor ons soort mensen
Bley, Mikaela - Sterf voor mij
Blijdorp, Anita - Verslag van de wapen- en voedseltransporten West-Friesland en de Wieringermeer – september 1944-juni 1945
Blok, Dieuwertje - Dragelijke lichtheid
Blokker, Lotta - IJsvogel
Boekwijt, Naomi Rebekka - Stemmen
Boer, Agnes de - 2000 jaar Oorlog en Strijd in het Oer-IJ-landschap
Boer, Merijn de - Het Surinamedagboek
Bolther, Line Holm & Stine - Voor onze zonden
Boom, Henk - Wij zijn maïs
Börjlind, Cilla & Rolf - Rönning & Stilton 7 - De Samaritaan
Börjlind, Cilla & Rolf - Rönning & Stilton 8 - Het Oog van de Nacht
Börjlind, Cilla & Rolf - Bevroren goud
Börjlind, Rolf & Molly - De duisternis tussen ons
Bøe, Grethe - Mayday
Bosch, Frits - De tromslager
Bosch, Frits - De Jutter
Bossenbroek, Martin - De wraak van Diponegoro
Bossenbroek, Martin - De Zanzibardriehoek. Een slavernijgeschiedenis 1860-1900
Bouwman, Rinske - Een soort eelt
Braam, Conny - De revolutie van Pelle
Brabander, Eric de - Het geluid van naderend onweer
Brabander, Eric de - Urbina
Brekel, Manon van den - Massa-executies op Sulawesi
Broadribb, M.J. Arlidge & Steph - De laatste steen
Brokken, Jan - De tuinen van Buitenzorg
Brokken, Jan - De kampschilders
Brokken, Jan - De ontdekking van Holland
Bronwasser, Sacha - Luister
Bronwasser, Sacha - De lotgevallen
Brouwers, Jeroen - Cliënt E. Busken
Brownlow, John - Zeventien
Brundage, Elizabeth - Het verdwijnpunt
Brusse, Peter - Ach, Engeland - De Brexit Editie
Bryndza, Robert - Erika Foster 7 - Fatale waarheid
Bryndza, Robert - Erika Foster 8 - Dodelijke wraak
Bryndza, Robert - Kate Marshall 1 - Zonder gezicht
Bryndza, Robert - Kate Marshall 2 - Schaduwland
Bryndza, Robert - Kate Marshall 3 - Vallend duister
Bryndza, Robert - Kate Marshall 5 - Dwaalspoor
Bryndza, Robert - Stille angst
Burr, Shelley - In de schaduw
Buruma, Ian - Het Churchillcomplex
Buschman, José - Couperus in de Oriënt
Camilleri, Andrea - De methode Catalanotti
Camilleri, Andrea - De vorm van water
Candlish, Louise - Nieuwe vrienden
Candlish, Louise - Haar woorden
Carter, Chris - De beste vriend
Caspers, Jannemieke - Het Heidi-feest
Castilo, Javier - Het spel van de ziel
Chabot, Sebastiaan - Olifantenpaadjes
Chapman, Julia - Een date met de dood
Chen, Katherine J. - Jeanne d'Arc
Christie, Agatha - De Miss Marple-verzameling - Twaalf nieuwe mysteries
Coben, Harlan - Levenslang
Coben, Harlan - Terugkeer
Cochius, Fotografie: Chrystal - Wandelen en fietsen - In en vanuit Bergen, Schoorl en Egmond
Connelly, Michael - Een gewaarschuwd man
Connelly, Michael - De wet van de onschuld
Connelly, Michael - Renée Ballard 3 - Het holst van de nacht
Connelly, Michael - Woestijnnacht
Connelly, Michael - Eerherstel
Connelly, Michael - Wachtstand
Cooper, Robert - The Ambassadors
Cosby, S.A. - Een laatste uitweg
Craven, M.W. - Washington Poe 1 - Brandoffer
Craven, M.W. - Washington Poe 2 - Zwarte zomer
Craven, M.W. - Washington Poe 4 - Dode hoek
Daanje, Anjet - De herinnerde soldaat
Daanje, Anjet - Het lied van ooievaar en dromedaris
Dahl, Arne - Berger & Bloom 4 - Nachtmerries
Dahl, Arne - Berger & Bloom 5 - Vriespunt
Dazai, Osamu - Als mens mislukt
Dark, Alice Elliott - De zomers
Dean, Abigail - Meisje A
Dean, Will - Tuva 1 – De jacht
Dean, Will - Tuva 2 - Zwart zout
Declercq, Matthias M.R. - De ontdekking van Urk
Deen, Mathijs - De Hollander
Dekkers, Midas - Wat loopt daar? - Een biologische kijk op rassen
Dicker, Joël - De zaak Alaska Sanders
Dicker, Joël - Een wild dier
Dis, Adriaan van - Vijf vrolijke verhalen
Dis, Adriaan van - De wandelaar
Dis, Adriaan van - KliFi - Woede in de republiek Nederland
Dis, Adriaan van - Adje doet heel druk
Dis, Adriaan van - De rat van Arras
Dis, Adriaan van - Naar zachtheid en een warm omhelzen
Dis, Adriaan van - De kolonie mept terug
Doel, Wim van den - Snouck
Donkers, Jan - Forty Tracks
Dröge, Philip - Moederstad
Dros, Imme - Gisterland
Dros, Imme - Elke reis is een omweg naar hier
Dros, Nico - Eiland van gisteren. Verhalen over Texel
Duivenbode, Dore van - Oerbos
Durlacher, Jessica - De Stem
Dürrenmatt, Friedrich - Justitia
Dusse, Karsten - Het kind in mij wil Mindful Moorden
Edvardsson, Mattias - Een heel gewoon gezin
Edvardsson, Mattias - Familietragedie
Edwardson, Åke - Erik Winter 13 - De dertiende zaak
Eikelenboom, Barend - Geslepen
Egmond, Pia van - Tijd om te gaan
Ekberg, Anna - Het perfecte huwelijk
Ellory, R.J. - De derde kogel
Elstad, Lotta - Ik weiger na te denken
Engberg, Katrine - Wintereiland
Engelen, Theo - Zevenheuvelen
Enger, Thomas - Het boek van de galg
Enger, Jørn Lier Horst en Thomas - Blix & Ramm 2 - Rookgordijn
Enger, Jørn Lier Horst en Thomas - Blix & Ramm 3 - Slagzij
Enger, Horst - Blix & Ramm 4 - Stigma
Enger, Horst - Blix & Ramm 5 - Schuld
Engman, Pascal - Vanessa Frank 2 – Femicide
Engman, Pascal - Vanessa Frank 5 - X
Entius, Yolanda - Om en nabij
Eriksson, Kjell - Ann Lindell 8 - De nacht van het vuur
Ernaux, Annie - De jaren
Ersson, Svea - Hej Denemarken
Esajas, Mitchell - Antonlogie
Essen, Rob van - Ik kom hier nog op terug
Faber, Hans - Van Zandt 3 - De zondaar
Fabricius, Johan - Het gordijn met de ibissen
Fabricius, Johan - Achter in de Molukken
Fabricius, Johan - Dipanegara
Fellowes, Jessica - De Mitford-moorden: Unity
Fenton, Justin - Deze stad is van ons - True crime
Ferrier, Deryck J.H. - In de ban van de bosgeest – Ontmoeting met Panaike
Fexeus, Camilla Läckberg & Henrik - Box
Fexeus, Camilla Läckberg & Henrik - Cultus
Fexeus, Camilla Läckberg & Henrik - 3 - Illusie
Fields, Helen - De laatste die sterft
Fisher, Tarryn - Een eerlijke leugen
Foley, Lucy - Het hotel
Fosse, Jon - Ik is een ander – Septologie III-V
Fossum, Karin - Zwanenzang
Fossum, Karin - Eddie Feber 1 - Lotgenoten
Fossum, Karin - Eddie Feber 2 - Nachtloper
Francis, Michelle - Zijn nieuwe vriendin
Frech, Steve - Wat je ons hebt afgenomen
French, Nicci - De gunst
Frennstedt, Tina - Countdown
Frennstedt, Tina - Cold Case 3 - Vagevuur
Frennstedt, Tina - Cold Case 4 - De laatste foto
Frerichs, Lieneke - Nescio. Leven en werk van J. H. F. Grönloh
Freriks, Philip & Lili - Les chats de Lili – De katten van Lili
Fresen, Ron - Acht jaar Achtuur
Fuglehaug, Randi - Vrije val – Deel 1 Fjordenreeks
Fulpen, Har van - Leven en werken op suikerplantage Mariënburg
Furniss, Jo - File des doods
Galbraith, Robert - Cormoran Strike 5 - Kwaad bloed
Galbraith, Robert - Cormoran Strike 6 - Inktzwart hart
Galbraith, Robert - Cormoran Strike 7 - Stromend graf
Geemert, Ko van - Dor Hout
Golden, Christopher - Ararat
Urturi, Eva García Sáenz de - Aquitanië – Land van water
Urturi, Eva García Sáenz de - De heren van de tijd
Garschagen, Melle - Stem van het Britse Volk
Geemert, Ko van - Verstoten uit het paradijs
George, Elizabeth - Iets te verbergen
Gerge, Tove - De jongen
Gerritsen, Tess - Rizzoli & Isles 13 - Luister naar mij
Giolito, Malin Persson - Sta ons bij
Goemans, Anne-Gine - Wondermond
Goldsworthy, Adrian - Mare Liberum
Gómez-Bárcena, Juan - Het dorp van de herinneringen
Gómez-Jurado, Juan - De volgende patiënt
Gómez-Jurado, Juan - Antonia Scott 1 - De rode koningin
Gómez-Jurado, Juan - Antonia Scott 2 - De zwarte wolvin
Gómez-Jurado, Juan - Antonia Scott 3 - De witte koning
Gómez-Jurado, Juan - Alles brandt
Gómez-Jurado, Juan - Alles keert terug
Grann, David - De schipbreuk van The Wager
Grebe, Camilla - In Eeuwigheid
Grisham, John - De storm
Groot, Fedor de - Sønderho
Grøndahl, Jens Christian - Dagen als gras
Grunberg, Arnon - Zevenpoot
Grund, Maria - De hoofdzonde
Grund, Maria - Dodendans
Guillou, Jan - De tweede doodzonde
Guillou, Jan - Het einde van het verhaal
Hannah, Sophie - Geen spat veranderd
Harari, Yuval Noah - 21 lessen voor de 21ste eeuw
Hardus, Werner van den Belt en Bob - De schilders van de Duin- en Bollenstreek
Harpman, Jacqueline - Ik die nooit een man heb gekend
Hawkins, Paula - Het blauwe uur
Hayes, Terry - Het jaar van de sprinkhaan
Heest, Detlev van - Parkeren in Hilversum
Heijden , A.F.Th. van der - Zogkoorts
Heitman, Mariken - De mierenkaravaan
Hemert, Chantal van - Kuipers & De Bont 1 - Verborgen verleden
Hendriksma, Martin - Aan zee
Hendriksma, Martin - Het geheim van Bols
Hermans, Willem Frederik - Conserve
Hermens, Max - Het verdwijnen van Ferdi Heijen
Hertmans, Stefan - Dius (2)
Hertmans, Stefan - Dius (1)
Higashino, Keigo - Detective Galileo 1 - De toewijding van verdachte X
Highsmith, Patricia - De getalenteerde meneer Ripley
Highsmith, Patricia - Stille wateren
Hoek, Anne-Lot - De strijd om Bali
Hoek, Jacobine van den - Madame, het wonderlijke leven van Marie Tussaud
Holland, Sam - De echoman
Holland, Sam - De 20
Holland, Sam - De poppenmeester
Hollander, Loes den - Wacht maar af
Holst, Christoffer - Bloedrode midzomeravond
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 1 - De Katharinacode
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 2 - De fjord
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 3 - De onbekende
Horst, Jørn Lier - Cold Case Kwartet 4 - Dossier 1569
Horst, Jørn Lier - William Wisting 9 - Grenzeloos
Houellebecq, Michel - Vernietigen
Howard, Catherine Ryan - Je liet mij leven
Howard, Catherine Ryan - 56 dagen
Huff, Philip - Open
Hunter, Cara - Moord in de familie
Huysmans, Sanne - Iemand moest het doen
Iperen, Roxane van - ’t Hooge Nest
Iperen, Roxane van - Brieven aan ’t Hooge Nest
Iperen, Roxane van - De genocidefax
Indridason, Arnaldur - Boven water
Indridason, Arnaldur - Smeulend vuur
Indriðason, Arnaldur - Razende storm
Indriðason, Arnaldur - Het uurwerk
Irving, John - De laatste skilift
Isik, Murat - In de mist van Golden Gate Park
Jachina, Guzel - De trein naar Samarkand
Jackson, Stina - De laatste sneeuw
Jakobsdóttir, Ragnar Jónasson & Katrín - Reykjavik
Jalonen, Olli - De hemelproef
James, Peter - Ik volg jou
Jansen, Han Gieske en Godfried - Wonosoepono
Janssen, John-Alexander - Va-Banque
Jansson, Susanne - Winterwater
Janzen, Michiel - Het Vierde Rijk
Japin, Arthur - Het Stravinsky-spel
Jaquet, Maartje - Ala Sma Tori - Keti Koti Verbeeld
Jehoel, Gaila - Het culturele netwerk van Jan van Scorel
Jensen, Jens Henrik - Oxen 5 - Gladiator
Jimmink, Gerlof Leistra & Patricia - Kees Sietsma uit de schaduw
Johnsrud, Ingar - De peetmoeder
Jonasson, Jonas - Zoete zoete wraak bv
Jonasson, Jonas - De profeet en de idioot
Jónasson, Ragnar - Inktzwart
Jong, Jessica de - De Hollandse studente
Jonge, Freek de - De Zeeuwse jaren
Jonsson, Magnus - De man die met poppen speelde
Jonsson, Magnus - De aasgieren - Een Linn Ståhlthriller
Jonsson, Magnus - De vrouw die alleen jaagde - Een Linn Ståhlthriller
Kager, Maria - De buitengewoon geslaagde opvoeding van Frida Wolf
Kane, Darby - De perfecte echtgenote
Kane, Darby - De laatste uitnodiging
Karlsson, Ørjan - Jakob Weber 1 - Iselin was bijna thuis
Kars, Marjoleine - Bloed in de rivier
Kas, E. - Tribal Memories and the Confusing Numbers in the Old Testament
Kat, Otto de - Autobiografie van een flat
Kepler, Lars - Spiegelman
Kerr, Philip - Hitlers vrede
Keuning, Nico - Groots en onbekommerd - de biografie van Belcampo
King, Stephen - Later
King, Stephen - Fairy tale
King, Stephen - Billy Summers
King, Stephen - Holly
Chizmar, Stephen King & Richard - De Gwendy Trilogie
Knibbe, Ariën - Het verzwegen verbond
Koch, Herman - Ga je erover schrijven?
Koeleman, Bertram - Dit is jouw tijd
Koelle, Patricia - Het licht in de bomen
Kom, Anton de - Anangsieh - Verhalen van de spin uit Suriname
Kom, Anton de - Vandaag vrij altijd vrij - gedichten
Korsgaard, Thomas - Tue-trilogie deel 1 - Mocht er iemand langskomen
Korsgaard, Thomas - Tue-trilogie deel 2 - Op een dag lachen we erom
Kortmann, Vincent - Vlees en bloed
Kousbroek, Rudy - Het Oostindisch kampsyndroom
Kouwenhoven, ​​​​​​​Arlette - Van Elburg tot Deshima - Zes eeuwen familie Feith
Kovach, Carla - Gina Harte 3 - Zo’n mooi meisje
Kovach, Carla - Gina Harte 5 - Haar duistere hart
Kovacs, Carla - Gina Harte 6 - Haar laatste fout
Kovach, Carla - Gina Harte 7 - Zwijg als het graf
Kovach, Carla - Gina Harte 8 - Hij ziet jou
Kovach, Carla - Gina Harte 9 - Toen waren er vier
Kovach, Carla - Gina Harte 10 - Jouw laatste wens
Kovach, Carla - Gina Harte 11 - Het laatste meisje
Kraaijeveld, Frank - Be Frank. 60 jaar Bintangs
Krabbé, Tim - Onkrijgbaarheid
Kristian, Giles - Waar bloed bevriest
Kuang, Rebecca F. - Yellowface
Kuipers, John - Charlie Swieninck 3 - De man in Westerbork
Kvensler, Ulf - Het hoge noorden
Kwakman, Bas - Flankhond
Labuskes, Brianna - De bibliotheek van verboden boeken
Läckberg, Camilla - Nachtspel
Läckberg, Camilla - Fjällbacka 11 - Koekoeksjong
Lagercrantz, David - Rekke & Vargas 1 - Obscuritas
Lagercrantz, David - Rekke & Vargas 2 - Memoria
Langereis, Sandra - Erasmus - Dwarsdenker
Lankester, Bart - Stakkers & stakers
Lapidus, Jens - Paradijs
Lapidus, Jens - Stockholm Underground 4 - Mr. One
Larsson, Åsa - Rebecka Martinsson 6 - De zonden van onze vaders
Lazaroms, Ilse Josepha - Elders
Leeuwen, Joke van - Alle tijden zijn onzeker
Leuwsha, Tessa - Plantage Wildlust
Leuwsha, Tessa - De wilde vaart
Liefaard, André - De opbouw van een profclub - 1988-1998
Liljestrand, Jens - Zelfs als alles eindigt
Lindell, Unni - Het lege huis
Lippman, Laura - Gebroken vertrouwen
Lloyd, Chris - Eddie Giral 2 - Requiem
Lloyd, Ellery - De club
Lunde, Marja - Het einde van de oceaan
Mandela, Dumani - Op de vlucht voor apartheid
Mangun), Y.B Mangunwijaya (Romo - Het mysterie van Mrs. Indonesia
Marijnissen, Lilian - De winst van alles delen
Marklund, Liza - Poolcirkel
Marklund, Liza - Moeraskou
Marsons, Angela - Kim Stone 1 - Stille schreeuw
Marsons, Angela - Kim Stone 2 – Wreed spel
Marsons, Angela - Kim Stone 3 - Verloren meisjes
Marsons, Angela - Kim Stone 4 - Schijndood
Marsons, Angela - Kim Stone 5 - Bloedlijn
Marsons, Angela - Kim Stone 6 - Dolende zielen
Marsons, Angela - Kim Stone 7 - Vermoorde onschuld
Marsons, Angela - Kim Stone 8 - Verborgen waarheid
Marsons, Angela - Kim Stone 9 - Laatste belofte
Marsons, Angela - Kim Stone 10 - Vergeten verleden
Matar, Hisham - Vrienden
Matheson, Nadine - De stille kamer
Melching, Willem - De zelfdenker - Karel van het Reve 1921-1999
Lanen, Pepijn - Gezeik
Leod, Cynthia Mc - Hoe duur was de suiker?
Márquez, Gabriel García - In augustus zien we elkaar
McDermid, Val - Allie Burns 1 - 1979
McDermid, Val - Allie Burns 2 - 1989
McDermid, Val - Karen Pirie 7 - De leugen voorbij
McKinty, Adrian - Het eiland
McCarthy, Cormac - De passagier
Menasse, Eva - Vienna
Meyer, Deon - Bennie Griessel 7 - Donkerdrif
Meyer, Deon - Bennie Griessel 8 - Leeuw
Michallon, Clémence - De stille huisgenoot
Michielsen, Dido - Lichter dan ik
Middendorp, Peter - De kant van Ada
Miles, Tiya - Alles wat ze dragen kon
Miller, C.L. - Een moordgids voor antiekverzamelaars
Mizee, Nicolien - Ik kus uw handen duizendmaal
Mo, Johanna - De Eilandmoorden 1 - De nachtegaal
Mo, Johanna - De Eilandmoorden 2 - De schaduwlelie
Mo, Johanna - De Eilandmoorden 3 - Het donkere woud
Mohr, Jim van der Meer - De schilders van West-Friesland
Morgan, Tica - Mooie Moorden 3 - Kwade Hoek
Moriarty, Liane - Dat ene moment
Morris, Heather - De vrouwen van het kamp
Moser, Benjamin - De wereld op zijn kop, ontmoetingen met Hollandse meesters
Moström, Jonas - Nathalie Svensson 1 - Dodelijk dichtbij
Moström, Jonas - Nathalie Svensson 3 - Middernachtsmeisjes
Moström, Jonas - Nathalie Svensson 4 - Tot de dood ons scheidt
Murakami, Haruki - De stad en zijn onvaste muren
Nesbø, Jo - Koninkrijk
Nesbø, Jo - De jaloezieman
Nesbø, Jo - Macbeth
Nesbø, Jo - Bloedmaan
Nesbø, Jo - Koning van Os
Nesser, Håkan - Barbarotti 6 - Herfst op Gotland
Nesser, Håkan - Barbarotti 7 - Wie schrijft, verdwijnt
Neuhaus, Nele - Weg naar nergens
Neuhaus, Nele - Sheridan Grant 3 - Tijden van storm
Neurink, Judit - De wraakzuchtige spion
Nicolasen, Lidy - Een onverschrokken leven - De vele hartstochten van Fernanda Willekes Mac Donald
Niekerk, Annemarié van - Om het hart terug te brengen
Nieuwenhuys, Rob - Oost-Indische spiegel
Niewierra, Anya - De Camino
Nijholt, Willem - Een ongeduldig verlangen. Herinneringen
Noordhoek, Wim - De gabardine regenjas
Noort, Saskia - De nazaten
Nooteboom, Cees - Frankrijk. Alle Franse reisverhalen
Nore, Aslak - De erfenis van de familie Falck
Norebäck, Elisabeth - Nadia
Nyström, Peter Mohlin & Peter - John Adderley 1 - Het laatste leven
Nyström, Peter Mohlin & Peter - John Adderley 2 - De andere waarheid
Nyström, Peter Mohlin & Peter - John Adderley 3 - De stille vogel
O’Hagan, Andrew - Caledonian Road
Ohlsson, Kristina - August Strindberg-reeks 1 - Stormwacht
Ohlsson, Kristina - August Strindberg-reeks 2 - IJsbreker
Oksanen, Sofi - Het hondenpark
Olde Heuvelt, Thomas - November
Ollikainen, A.M. - Paula Pihlaja 1 - Waterkoud
Ollikainen, A.M. - Paula Philaja 2 - Speelplaats
Onderdenwijngaard, Arjan - Multatuli leeft in Lebak
Oostrom, Frits van - De Reynaert
Osman, Richard - Voor al uw moordzaken
Österdahl, Martin - De laatste nacht
Oudekerk, Ineke - Tussen tulp en Faya Lobi
Overman, Mariska - Noorderlicht
Paasman, Michiel van Kempen en Bert - ALBUM van de Caraïbische poëzie
Pagie, Nathalie - Camping Oosthoek
Pagie, Nathalie - Helsinki
Pagie, Nathalie - Vlissingen
Paretsky, Sara - V.I. Warshawski 10 - Verdwenen
Paris, B.A. - De gevangene
Paris, B.A. - Het telefoontje
Parks, Adele - Jullie allebei
Parra, Bodil de la - Het verbrande huis
Pasqualin, Björn - Waar rook is
Pauwels, Kim - Blauwe achten
Pedersen, Kim Faber & Janni - Juncker & Kristiansen 2 - Hoogzomer
Pedersen, Kim Faber & Janni - Juncker & Kristiansen 3 - Stikdonker
Pedersen, Kim Faber & Janni - Juncker & Kristiansen 4 - Schaduwrijk
Pefko, David - De gebroeders Maxilari
Perrin, Kristen - Hoe ik mijn eigen moord oploste
Petterson, Per - Mannen in mijn situatie
Pfeijffer, Ilja Leonard - Alkibiades
Poeze, Henk Schulte Nordholt en Harry - Merdeka
Pollack, Robert - De vier elementen
Portegies, Annette - Weerspiegeld in een waterglas - Maurice Gilliams 1900-1982
Post, Elvin - Breekpunt
Post, Elvin - Een aardig meisje
Rämö, Satu - Rósa en Björk
Ramqvist, Karolina - De berenvrouw
Reitsma, Janke - Alles wordt lichter
Rensburg, Rudie van - Klem
Reybrouck, David Van - Revolusi
Riel, Ane - Beest
Rio, M.L. - Als we schurken waren
Ripley, Sam - De regel van drie
Rankin, Ian - Een web van leugens
Redmond, Roline - De Doorsons
Redmond, Roline - De wasvrouw van de Drambrandersgracht
Rehwinkel, Peter - Amalia - De plicht roept
Robb, J.D. - Eve Dallas 29 - Verbonden
Roberts, Nora - Identiteit
Roberts, Nora - Erfenis
Roberts, Nora - Nachtwerk
Roberts, Nora - Schimmenspel
Roemer, Astrid H. - DealersDochter
Rolfsdotter, Ulrika - Annie Ljung 1 - Duivelsdal
Rolfsdotter, Ulrika - Annie Ljung 2 - Onbegraven
Rooney, Sally - Intermezzo
Rose, Karen - In alle onschuld
Rosenfeldt, Hans - Wolfzomer
Rosenfeldt, Hjorth & - De Bergmankronieken 8 - De schuld
Roslund, Anders - Drie jaar
Roslund, Anders - Vijf moorden
Ryan, Chris - Danny Black 7 - Code zwart
Ryan, Chris - Koud rood
Sarenbrant, Sofie - Emma Sköld 1 - Berouw
Sarenbrant, Sofie - Emma Sköld 2 - Jaloezie
Sarenbrant, Sofie - Emma Sköld 4 - Schuld
Scalia, Christina Cassar - Vanina Guarrasi-serie 1 - Zwart zand
Schepp, Emelie - Jana Berzelius 6 –Sub rosa
Schermer, Marijke - In het oog
Schlikker, Malou Holshuijsen en Roos - Dit komt nooit meer goed
Seeck, Max - De trouwe lezer
Seeck, Max - De ijskring
Seeck, Max - Helsinki 3 - Rancune
Selåker, Engman & - Schaduwlandreeks 2 - Zondeval
Sénanque, Antoine - Askruis
Shafak, Elif - Er stromen rivieren in de lucht
Shriver, Lionel - Waanzin
Siegmann, Machteld - Aloha
Sigurdardottir, Lilja - Verstrikt
Sjisjkin, Michaïl - Mijn Rusland, oorlog of vrede
Skördeman, Gustaf - Geiger
Slaughter, Karin - Valse getuige
Slaughter, Karin - Gewetenloos
Slaughter, Karin - Na die nacht
Slaughter, Karin - Waarom we logen
Slaughter, Karen - Loepzuiver
Smeets, Hubert - Een wonderbaarlijk politicus – Hans van Mierlo, 1931-2010
Smeulders, Eveline Sint Nicolaas en Valika - Slavernij
Smirnoff, Karin - Millenium 7 - De schreeuw van de zeearend
Smis, Paul Christiaan - Harald - Een historische novelle
Smit, Susan - De wijsheid van de heks & De heks van Limbricht
Snoek, Kees - Sjahrir - Wissel op de toekomst
Solstad, Dag - Roman 11, boek 18
Spaan, Alja - Het langzaam voorovervallen
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 7 - Zwarte schapen
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 8 - Gevallen engelen
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 9 - Bittere bloemen
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 12 - We zullen wind erven
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 16 - Satellieten van de dood
Staalesen, Gunnar - Varg Veum 17 - Koude harten
Staalesen, Gunnar - Varc Veum 19 – Waar rozen nooit verwelken
Stefánsson, Jon Kalman - Yellow submarine
Sten, Viveca - Åre-moorden-reeks 1 - Verborgen in de sneeuw
Strömberg, Sara - Sluw
Sutanto, Jesse - Vera Wongs ongevraagd advies aan moordenaars
Svernström, Bo - Wie het eerst komt
Sylvester, Joyce - Bent ú de burgemeester?
Tangen, Geir - Dodemanstango
Tangen, Geir - Hartenbreker
Tex, Charles den - De Repair Club
Tex, Charles den - De Repair Club 2 - Trauma
Tex, Charles den - De vriend
Tex, Charles den - Een mooie dood
Theorin, Johan - Strandmoord
Theunissen, Jeroen - Een week
Thomése, P.F. - Black-Out
Timmer, Edwin - Langs de muur van Trump
Timmerije, Anneloes - De mannen van Maria
Toews, Miriam - Nachtgevechten
Tremain, Rose - Eilanden van genade
Truijens, Aleid - Leven in de verbeelding - Hella S. Haasse 1918-2011
Trujillo, Carolina - De instructies
Tudor, C.J. - De anderen
Turner, A.K. - Cassie Raven 2 - Levenslang
Tyce, Harriet - Bloedsinaasappel
Tyce, Harriet - Alles komt goed
Ulstein, Silje - Serpent
Urturi, Eva García Sáenz de - De Witte Stad 5 - De engel van de stad
Valiulina, Sana - Waar alle wegen ophouden
Vallejo, Irene - Papyrus
Valk, Éva Tuboly en Gerrit - Een fier en frank volk!
Veen, Rob Chrispijn & Herman van - Bevrijdingskind
Verhoef, Esther - De nachtdienst
Verhulst, Dimitri - Bechamel Mucho
Vervoort, Hans - Zo tedere schade…
Veth, Bas - Het leven in Nederlandsch-Indië in 1900
Vis, Jacob - Tandem
Vijverberg, Pauline - De achtste zonnebloemen
Vleuten, Diederik van - Daar werd wat groots verricht
Vlugt, Simone van der - De kaasfabriek
Vlugt, Simone van der - Bloedlijn
Vogel, Marianne - Brecht gaat voor recht
Voos, Lammert - Jericho
Voss, Daan Heerma van - Geen vaarwel vandaag
Voss, Thomas Heerma van - Het archief
Vriend, Eva - Het eiland van Anna - Schokland en de geschiedenis van een thuis
Vries, Joost de - Hogere machten
Vries, Royce en Peter R. de - Ik beloof je dat ik honderd word
Vuijsje, Robert - Salomons oordeel
Vuure, Rob van - Nagelaten Werk
Waard, Elly de - Meestal tussen bomen
Waart, Jules de - Geloof niet alles...
Wahlgren, Anna E. - In haar voetsporen
Walle, J. van de - Beneden de wind – Herinneringen aan Curaçao
Walter, Marthe - Ik wil gewoon mijn moeder terug
Walters, Elena - Thuisgebracht
Ward, Catriona - Onderhuids
Ware, Ruth - De moord in Oxford
Waterdrinker, Pieter - Biecht aan mijn vrouw
Waterdrinker, Pieter - Van huis en haard
Waterdrinker, Pieter - Citroenkip op zondag
Wattel, Froukje - Huismusea van Amsterdam
Webb, Katherine - De verdwijning
Welagen, Robbert - Averij
Werf, Gerwin van der - Wilgeneiland
Whitaker, Chris - Nooit meer zoals het was
Whiting, Rebecca Buxton en Lisa - De filosofes
Wieringa, Tommy - Nirwana
Wieringa, Tommy - Konvooi
Windmeijer, Jeroen - De wraak van Balthazar
Winter, Fredrik Persson - De Das
Winter, Fredrik Persson - Karma
Wit, Tim de - Wankel Koninkrijk
Winter, Leon de - Stad van de honden
Wohlleben, Peter - De lange adem van bomen
Wortel, Maartje - Camping
Woud, Auke van der - Het landschap - De mensen
Wouden, Yael van der - De bewaring
Wouthuysen, Willem Campschreur & Ester - Jong in de oorlog
Wright, Alexis - Het boek van de zwaan
Zannoni, Bernardo - Mijn stomme intenties
Zegveld, Liesbeth - Ik wil de waarheid
Zijl, Annejet van der - Fortuna’s kinderen
Zirkzee, Jacqueline - Salomon
Zomeren, Koos van - Gevolgen
Zwaan, Glenn Helberg en Irene - Als ik luister
auteurs, Diverse - Natura Artis Magistra
auteurs, Diverse - Amsterdam in bijna 80 boeken

Conserve's Leessite

Boekbesprekingen en leestips


De zelfdenker - Karel van het Reve 1921-1999 - Willem Melching

Gedegen biografie over de kleurrijke ‘geleerde’ broer van Gerard Reve en ‘God’ voor Maarten Biesheuvel

Zijn nauwe band met Groet en vriendschap met Bob van Amerongen en Jan Erik Romein

Dit is een gedegen biografie over de ‘geleerde broer’ van Gerard, die God was voor Maarten Biesheuvel. Volgens de biograaf hoor je nog steeds regelmatig de verzuchting: ‘Wat zou Karel hiervan vinden?’ Volgens Melching is Karel van het Reve voor velen nog springlevend en een ‘ijkpunt voor fatsoenlijk denken over politiek en samenleving’. Zijn zomerhuisje in Groet geeft aan dat hij een sober mens is, geen opsmuk hoeft, tevreden is met het weinige om hem heen. En wel een man met een enorme bagage: de kennis van Rusland, de geschiedenis en de literatuur.

Onder revolutionairen opgegroeid’

In het eerste hoofdstuk (1921-1939) ‘Onder revolutionairen opgegroeid’ woont Karel, net als Gerard in Betondorp. Vader Gerard Marinus van het Reve (1892-1975), in de biografie Vanter genoemd, is al vroeg actief met de pen. Hij schrijft in het partijblad van de communistische partij de Tribune en krijgt daar een echte baan. De relatie tussen Karel en Gerard is aan schommelingen onderhevig. Gerard kadn niet tegen de pestpartijen van Karel, die ook de dienst uitmaakt als er gekampeerd wordt in Groet of Gerard mee mag. Typerend is dat in De avonden de meeste personages afkomstig zijn uit de vriendenkring van Karel, die al in de jaren dertig in camping De Paardenhemel in Groet kampeerden. Zoals boezemvriend Jan Erik Romein, die Gerard Louis Spanjaard noemt, en zijn zus Annelies Bep Spanjaard. En Karels latere vriend Bob van Amerongen Viktor Poort. De broers, in het ouderlijk milieu verzeild geraakt tussen ‘kleine bolsjewieken’, bezoeken dezelfde lagere school. Karel is op zijn tiende lid van de Pioniers, de communistische jeugdbeweging en schrijft op zijn eerste zomerkamp stukjes voor De Rode Kampecho.

Voor Karel is de vriendschap met de familie Romen van grote betekenis. In Karels ogen was Jan Romein alles wat zijn vader niet was: een echte intellectueel, een succesvolle auteur en een gerespecteerd publicist. Ondanks zijn cum laude promotie in 1924 moet Romein wachten tot 1939 op een hoogleraarschap als buitengewoon hoogleraar Vaderlandse Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Met zijn vrouw Annie Romein-Verschoor heeft hij twee belangrijke historische we4ken geschreven: De lage landen bij de zee in 1934 en in 1938 Erflaters van onze beschaving. Romein schrijft ook een voorwoord, zij het neerbuigend in de revolutionaire roman van Vanter De voorsten. Een roman uit 1930 over de strijd van de Twentse arbeidersbeweging.

Verzetsgroep P & P

Op het Vossius-gymnasium is David Koker Karels beste vriend. Hij is een van de zes à zeven leerlingen die van school moeten als de oorlog aanbreekt en van hen zijn er vier omgebracht onder wie David. Karel schrijft in 1977 een voorwoord bij het dagboek dat David bij heeft gehouden in Kamp Vught. In dezelfde klas zit Jan Erik Romein. Zijn verliefdheid voor Femke Last houdt Karel verborgen. Al gaat hij al op zijn zestiende in 1937 met haar naar Parijs. Femke is nog maar dertien. Ze gaan samen met Hans van Norden. Later ontmoet hij Frederika Samson en Tini Israël, die zijn vrouw wordt. Via het verzetswerk van zijn vriendinnen komt Karel in contact met Bob van Amerongen, samen met Jan Hemelrijk leider van de verzetsgroep P&P (waarover hieronder meer). In de winter van 1944 trekt Karel bij hem in en helpt hem met zijn verzetswerk. Bob wordt een van zijn beste vrienden. Hij is classicus en is later rector van het Stedelijk Gymnasium in Haarlem geworden.

Over de auteur

Willem Melching (Leiden, 1954) is als historicus verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Hij publiceerde boeken over mode4ne geschiedenis, in het bijzonder de Duitse geschiedenis.

Karel krijgt voor een herexamen Grieks op het gymnasium financiële steun van Annie Romein, zij betaalt zijn bijlessen Grieks en Karel doet met succes zijn herexamen en gaat over naar de zesde. In 1939 doet hij eindexamen in de laatste vredeszomer. Hij haalt het en heeft mooie cijfers, zelfs een 9 voor Duits maar voor wiskunde een 4. Hij gaat kamperen in Zeeland en krijgt een studiebeurs, even hoog als het collegegeld. Met David en Tini begint hij met sociale geografie, maar het valt tegen, te academisch. Ze kijken rond bij andere docenten, zoals Sam de Wolff van economie, of Jan Romein geschiedenis en H.J. Pos filosofie. David gaat door met geschiedenis> Karel en Tini schrijven zich in bij Bruno Borisowitsj (Bron) Becker voor Russisch voor beginners. Bij Becker zal Karel studeren, afstuderen en promoveren. Bovendien is Becker zijn werkgever aan de UvA en het Rusland Instituut van 1945 tot en met Beckers emeritaat in 1955. In korte tijd raakt Karel verslingerd aan klassieke auteurs als Poesjkin, Toergenjev en Tolstoj. Het gaat hem om de Russische literatuur. Zijn communistische achtergrond speelt daarbij geen rol. Hij heeft zijn plek op de universiteit gevonden. Karel noemt zijn eigen leven ‘een dubbelleven’ – hij ziet een kloof tussen de communistische ‘wereld der kameraden’ en ’een andere wereld, de wereld de mensen’. Zijn gevoel van rechtvaardigheid en respect van feiten komen naar boven bij zijn twijfels over de padvindersriem. Volgens hem hebben de Pioniers de wapenspreuk gestolen van de padvinderij. Hij is diep teleurgesteld als hij broer Gerard ziet tussen de leden van de zogenaamde ‘Internationale delegatie’ die het Pionierskamp bezoekt. Hij vindt dat Gide’s teleurstelling over de Sovjet-Unie oprecht is. Net als het hem dwars zat dat de partij Jef Last beschuldigt van dingen, waarvan vaststaat dat hij ze niet heeft gedaan. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog is Karel nog steeds wel gelovig, maar wel met twijfels. Naarmate zijn kennis van de leer en he land van de Sovjet-Unie toeneemt, worden zijn twijfels groter. Zover is het in 1939 nog niet.

Maar ik ben niet bang voor ze geweest’

Uit het (tweede) oorlogshoofdstuk 1940-1945 ’Maar ik ben niet bang voor ze geweest’ blijkt met name de betrokkenheid van Tini bij illegaal werk. Aan Femke Last laat ze weten hetzelfde verzetswerk te willen doen. Femke studeert na haar eindexamen in 1942 Bosbouw in Wageningen, maar is na weigering van het ondertekenen van de loyaliteitsverklaring in het verzet terecht gekomen. Ze is actief voor de verzetsgroep met de verzonnen naam P & P. Afkorting van Porgels en Porulanen. Deze naam komt uit het gedicht De Blauwbilgordel van Cees Buddingh’ (‘Mijn vader was een Porgel, mijn moeder was een Porulan. Daar komen vreemde kind’ren van’). De kern van de verzetsgroep, die uit twintig personen bestaat, wordt geleid door Bob van Amerongen en Jan Hemelrijk. Hemelrijk en Van Amerongen zijn in het verzet gekomen, omdat hun Joodse vaders beiden werkten bij het gymnasium in Alkmaar en daar beiden ontslagen zijn. De groep is volgens Willem Melching politiek ongebonden, gebruikt geen geweld en houdt zich bezig met vervalste papieren en georganiseerde voedselhulp. Het aanbod van Tini is zeer welkom, want de groep zoekt een koerierster. Als kraamverzorgster had Tini recht op een fiets en ze beschikt nog over een speciale Ausweis. Daarmee kan ze ook buiten Spertijd op pad. Tini verdient in die tijd geld door het geven van Russische les. Karel doet wel verzetswerk, maar minder dan Tini. Vanuit Varsseveld, waar hij terecht komt met Tini, gaat Karel voor het verzet op pad onder meer naar Wageningen en Bennekom. Karel is niet de enige die actief is. Maar ook zijn moeder Net, Frederika, Vanter en Gerard. Niet alleen Tini, maar ook Femke werkt als koerierster. Dat gaat Karel te ver, want hij ziet er vreselijk tegenop om doodgeschoten te worden. Ook schaker Max Euwe raakt bij de verzetsgroep betrokken. Door hem krijgen ze toegang tot een grote voorraad voedsel. Karel ziet hoe heftig de oorlog is. Vanuit zijn huis is hij er getuige van hoe een jongeman zigzaggend op de vlucht slaat voor de Duitsers op de hoek van de Okeghemstraat en de Lomanstraat en daarna wordt doodgeschoten. In maart 1945 is het adres van de Okeghemstraat niet meer veilig en gaat hij samen met Bob en Diet naar de Bartholomeus Ruloffsstraat 11, driehoog schuin boven een garage van de Wehrmacht waar ze doorgaan met het vervalsen van papieren en het vergaren van bonnen en voedsel voor onderduikers. Gerard raakt ook betrokken bij Het Parool en debuteert een van de laatste illegale nummers. Na de oorlog gaat hij een aantal jaren als verslaggever werken bij de krant.

Vrouwenkamp Ravensbrück

Femke Last wordt op 11 juli 1944 gearresteerd. Na verhoor in de Euterpestraat komt ze in Kamp Vught terecht en vandaar naar vrouwenkamp Ravensbrück. Vervolgens belandt ze als dwangarbeidster in het werkkamp Reichenbach. Aansluitend werkt ze kort bij Volkswagen en wordt uiteindelijk in het kamp Salzwedel bevrijd door de Amerikanen.

Karel heeft intussen veel contact met professor. Zijn vrouw is opgepakt door de Duitsers. Na de oorlog wordt zijn oorlogsroman De nacht der Girondijnen, dat als Boekenweekgeschenk verschijnt, in 1957 befaamd. Karel is enthousiast over zijn roman over de Homo Submersus Een roman uit de onderduik, waarvan Karel in 1944 het manuscript krijgt (Presser: ‘Het is echt Va Banque, alles of niets’). Karel vertelt Lou de Jong dat hij het boek bij het licht van een ‘drijvertje’ heeft gelezen. Publicatie ervan volgt pas in 2010 bij Boom. Op 11 juli 1945 trouwen Karel en Tini. Karel draagt een papieren pak/ Op een foto staat Gerard tussen hen in. Volgens Karel is het pak prima, ‘zo lang je er maar niet mee in de regen loopt.’ Het jonge paar betrekt een etage op Amstel 268.

De volgende hoofdstukken

Het boek beschrijft nauwgezet het leven van Karel. De volgende hoofdstukken samengevat: Hoofdstuk 3 over de jaren 1945-1952 ‘Eindelijk vrij!’, hoofdstuk 4 over de jaren 1952-1957 ‘Het voorwerp van strubbelingen’, hoofdstuk 5 over de jaren 1957-1967 ‘Naast het schrijverschap aan de kost komen’, hoofdstuk 6 over de jaren 1967-1972 ‘Feiten hebben nog nimmer een geloof aan het wankelen gebracht’, hoofdstuk 7 over de jaren 1971-1978 ‘Jaren met Henk Broekhuis’, hoofdstuk 8 over de jaren 1978-1983 ‘Wat waren ze kwaad’, hoofdstuk 9 over de jaren 1983-1999 ‘Tegen de mensen dingen zeggen die zij niet horen willen’ en hoofdstuk 10 ‘Vaarwel’.

Bob van Amerongen

Omdat het boek vrij uitgebreid is volgen we zijn vriend Bob van Amerongen (1924-2014) met wie Karel het langs contact had. Zijn vriend, de cartograaf Jan Erik Romein (1921-1991) overleed 23 jaar eerder. Hij bezocht uitgeverij Conserve in zijn gele oliejas in Schoorl en vroeg of ‘het ging’. Onvergetelijk is het gesprek dat ik met hem en zijn vrouw Hetty had op een middag, genietend van een (voor mij te sterk) glas whisky en mijmerend over het leven, een moment dat ik nooit zal vergeten. Zo beminnelijk en geïnteresseerd waren beiden op deze late middag.

Bob van Amerongen volgen we vanaf hoofdstuk 3. Hij en Karel staan op pagina 98 samen op de foto met hun fiets vlak na de bevrijding in de Nicolaas Maesstraat in Amsterdam. Op pagina 106 zien we Bob met de sigaret in de mond bij het huwelijk van Karels broer Gerard met Hanny Michaelis. Voor wie het nog niet het niet weet, Bob is Viktor Poort in Gerards romandebuut De avonden. Karel en Tini zijn Joop van Egters en Ina. Op pagina 107 lezen we dat Karels afkeer van Dostojevski al jaren bestond. Hij kreeg bij de UvA verlof om naar de VS te gaan met een Rockefeller-beurs waarmee zijn reiskosten, excursies en een toelage van 225 dollar per maand betaald werden. Zijn gezin een family allowance van f 341,33 per maand, zo’n 85 dollar. Karel schreef er artikelen bij om dat jaar in Amerika te kunnen bekostigen en zijn gezin te helpen. Zo schrijft hij verhalen voor Het Vrije Volk, hij produceert in totaal zo’n 40 artikelen. Een verzoek aan Bron Becker om langer in de VS te verblijven wijst deze af. En schrijft hem een uitputtende brief wat hij allemaal fout heeft gedaan. Karel beklaagt zich daarover in brieven aan prof. Jacques Presser en Bob van Amerongen. In november 1955 neemt hij afscheid van Amerika, ook al krijgt hij nog een maand uitstel.

Drugsvoorlichting

Bob was opgegroeid in de Wilhelminalaan in Alkmaar. Zijn ouders zijn docent aan het Murmellius Gymnasium. In de oorlog is Bob actief in het verzet (zie hierboven). Daarna is hij docent klassieke talen aan het Stedelijk Museum in Haarlem waar hij tot 1974 blijft werken. Als zijn stiefzoon Chrisje van Geel (zoon van dichter Chris van Geel en zijn latere vrouw Laura Meursing) overlijdt aan de gevolgen van drugs, neemt hij ontslag als rector en wijdt hij zijn verdere leven aan drugsvoorlichting. Voor het boek Hier schijnt de zon – Schrijvers over Schoorl, Groet en Camperduin – Van Bernlef tot Reve (2003) schrijft Bob een hoofdstuk over Karel van het Reve onder de titel ‘Een duinpad zou naar hem genoemd moeten worden’. Karel kan zelf niet meer typen, vanwege Parkinson, vertelt Tini. Hij kan wel poseren in een hangmat op de foto van Freddy Rikken. Alsof hij in Zuid-Frankrijk bivakkeert, maar het is gewoon in Groet. Een half jaar voor zijn dood is Karel nog bij de viering van ons 15-jarig bestaan in paviljoen Minkema in Camperduin en is een van de 200 gasten, maar omdat ik het zelf organiseer, heb ik hem niet kunnen begroeten vanwege de drukte, daar vind ik nu nog jammer. Wel zeg ik gedag tegen Vestdijks weduwe Mieke, en Ruprecht Hermans, de zoon van Willem Frederik Hermans die debuteerde met de roman Conserve, die we dan net herdrukt hebben,

Daar wat eten of drinken, trok hem wel, en schrijft daarna een van de toepasselijke limericks die Bob van Amerongen voorleest in De Oorsprong in Schoorl in 2003, waar hij samen met Tini is op de presentatie van Hier schijnt de zon:

Wij waren verleden in Minkema

Mijn vrouw zegt: Karel wat stinkt het daar

Naar poep. En jawel

‘t Was de chocomel

Toen zei ik: wat geeft dat nou. Drink het maar.

Gerard bejegende bezoekers van het huisje in Groet op zijn manier. Tegen Duitsers die hem vroegen of het huisje ‘zu vermieten war’ zei Gerard: ‘Jawohl, aber nur für Jüden, Homosexuellen und Freimaurer,’ waarna de Duitsers achterwaarts het erf verlieten. Dat Schoorl hem niet onberoerd liet na het verblijf op camping De Paardenhemel in de jaren dertig met de families Romein en Van Amerongen, blijkt uit het feit dat hij vier maanden lang in Schoorl verbleef om zijn laatste roman Het hijgend hert af te maken bij Peter van Bergen, tot frustratie van zijn vriend Joop Schafthuizen.

Hoogleraar Slavische letterkunde

Het is duidelijk dat Karel niet terug wil naar Amsterdam. Hij heeft in 1952 gesolliciteerd bij de universiteit van Birmingham en in 1956 bij de universiteit van Liverpool, maar het wordt uiteindelijk een benoeming tot hoogleraar Slavische letterkunde bij de Universiteit van Leiden in 1957. Hij zal er tot 1983 werken en zo leert schrijver Maarten Biesheuvel hem kennen, voor wie Karel een soort God is. Karel krijgt eervol ontslag in Amsterdam, getekend door zijn oud-leraar Jacques Presser.

Als Karel in 1967 naar de rode hoofdstad Moskou gaat, laat hij Het Parool het jaar ervoor weten wel geïnteresseerd te zijn in een correspondentschap. Op 10 januari 1967 krijgt hij van het ministerie van Onderwijs verlof om in het collegejaar 1967-1968 onderzoek te doen naar ‘het huidige Russische geestelijke klimaat’. Hij krijgt 37,5 procent van zijn salaris doorbetaald, dit wordt aangevuld door Het Parool. Zijn totale inkomen komt daarmee op f 55.000, 5000 meer dan zijn reguliere salaris. Karel vertrekt met twee potten pindakaas in zijn bagage. Het echtpaar Van het Reve reist in de eigen Austin 1300 via Zweden en Finland naar Moskou. Bij Het Parool zijn chef buitenland Leo Pam en hoofdredacteur Sandberg tevreden over zijn correspondentschap. Tot twee keer stuurt Sandberg hem een complimenteuze brief. Zelf schrijft Karel een brief naar vriend Bob van Amerongen en vertelt over zijn werkdag. Iedere avond moet hij naar United Press om te zien wat ze uitgezonden hebben. ‘En dan ’s morgens die rotkranten doorkijken of er nog iets bijgekomen is. Gesprek met Amsterdam aanvragen, wachten, doorbellen, en dan is het half twaalf en dan ben ik vanaf 8.15 (het uur van het in de bus vallen der ochtendbladen) bezig geweest. Daarbij heb ik iedere zaterdag een lulstukje geleverd, daar moet je niet gering over denken.’ Deze lulstukjes waren onderhoudende zaterdagse artikelen over het dagelijks leven in Rusland, ze werden geïllustreerd door Peter van Straaten.

Als Marius Broekmeyer zich verweert tegen ‘de Leidse leukerd’ Karel van het Reve in zijn boeken Marius wil niet in Joegoslavië wonen en Lenin heeft echt bestaan – Karel vindt het raar dat Broekmeyer het communisme in Joegoslavië verdedigt maar er niet woont – pakt Bob van Amerongen hem aan. Hij schrijft hem een boze brief over diens recensie. In zijn antwoord neemt Broekmeyer niets terug. Integendeel. Hij wilde Karel ‘treffen, een reputatie doorprikken’ en ‘wraak voor mezelf en voor anderen’.

Niet rancuneus

Het is apart dat Karel in een bespreking van Annie Romein-Verschoors succesvolle boek Omzien in verwondering (in 2 delen) haar zo op de hak neemt; Ze is ’egoïstisch, bekrompen en leugenachtig.’ Iemand die nauwelijks auto kan rijden, onaardig is over Presser en haar kinderen slecht opvoedt. Bob van Amerongen wijst er in een interview op dat het echtpaar Romein weliswaar de Reves helpt, maar niet op basis van gelijkwaardigheid. Ook speel volgens Romein-Verschoor ‘het rancuneus klinkend anticommunisme van Karel en Gerard een rol’. Karel ontkent juist dat hij rancuneus is: ‘Je hoeft helemaal geen onaangename herinneringen aan je jeugd te hebben om de rest van je leven gepreoccupeerd te blijven met het geloof van je jeugd.’

Karel en Tini verhuizen van de Amstel naar de Reynier Vinkeleskade 10, boven een klein bovenhuisje met een flinke woonkamer, kleine keuken en badkamer en drie kleine kamertjes.

Het zomerhuis in Groet hebben ze in 1960 samen met Bob van Amerongen laten bouwen aan de Wagenmakersweg 25, en zijn sinds 1975 ook in het bezit gekomen van een huisje in Goelenkamp, vlak over de Duitse grens achter Oldenzaal. Bob van Amerongen moet dus de grens passeren om bij het ‘geheime landgoed’ te komen. Karel drukt hem op het hart dat hij beleefd blijft ‘tegen die Moffen en niet meteen weer over Juden begint.’ De relatie van Karel met de Russische dissident Andrei Amalrik, die in Groet heeft gelogeerd, is wat koeler geworden door het eigenzinnige gedrag en de overvolle agenda van Amalrik. Diens dood in 1980 door een auto-ongeluk in Spanje grij[pt Karel zeer aan. In het jaar dat hij sterft verschijnt Amalriks boek Dagboek van een provocateur, waarin hij zijn strijd voor de mensenrechten in Rusland beschrijft.

Volgens zijn vriend Bob van Amerongen is zeilen, bij voorkeur in gezelschap van zijn zoon David, zijn ware hartstocht. Met zijn kajuitjachtje vaart hij over de Wadden, het IJsselmeer en de Zeeuwse wateren. In het boek zien we op pagina 278 een foto van Karel met links zoon David en in het midden een nog jonge Maarten Biesheuvel. Karel en Tini zijn ook lid van de burgemeestersclub, een geheime vereniging van ‘Allen die Burgemeester of Iets Anders willen worden’. Naast de Van het Reves zijn dat onder meer Wim Polak en zijn vrouw, het echtpaar Den Uyl, cabaretier Alexander Polak en zijn dochter Clairy. Toen Theodor Holman ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Karel - die gevierd wordt in de Koepelzaal van het Sonesta-hotel, een biografie heeft geschreven onder de titel Zjizn njenoezjnogo tsjelovjeka hetgeen staat voor Het leven van een overtollig mens, wordt deze gekraakt door Hugo Brandt Corstius. Bob van Amerongen schrijft Holman een uitgebreide bedankbrief en haalt uit naar de negatieve reactie van Brandt Corstius,’die weer eens zijn obligate portie azijn gepist heeft.’

Melchings portret van Karel is mooi geschreven en zeer informatief om te lezen. Een aanrader voor de tijdloze vrienden van Karel van het Reve.

Willem Melching – De zelfdenker – Karel van het Reve 1921-1999, 327 pagina’s, met nawoord, woord van dank, lijst van afkortingen, noten en persoonsnamenregister, ISBN 978 90 446 5038 9, uitgeverij Prometheus € 34,99, april 2023

Wilt u reageren op deze recensie? Klik hier!

Uitgeverij Conserve


Sinds 1 januari 2019 is een gedeelte van het fonds onderdeel van Singel Uitgeverijen, Weteringschans 259, 1017 XJ Amsterdam.

Kantooradres:
Tureluur 12, 1873 JW Groet (gem. Bergen)
telefoon: 072 - 509 3693
info@conserve.nl

KvK: 37051556

ABN AMRO
IBAN NL54 ABNA 0438 7594 94

Algemene Voorwaarden

Distributie:


Regiotitels: Conserve en Goud van Oud bij Depot Compact Centraal Boekhuis en bij www.conserve.nl

Uitgevers Conserve:
Ingrid en Kees de Bakker

Vermelde boekprijzen zijn inclusief BTW, exclusief verzendkosten - Bij bestellingen boven € 19,99 is de verzending gratis, behalve voor zendingen naar het buitenland.
Prijswijzigingen en tikfouten voorbehouden - © 2024 - Uitgeverij Conserve - Website door Netweters