Wisselwachter, Amerika-Europa 1933-1945 - Geert Mak
Een man op het draaipunt van de geschiedenis
Ten onrechte in de vergetelheid weggezakt
De naam Harry Hopkins zal vandaag de dag bij weinig mensen meteen een belletje doen rinkelen. En toch was deze man, al was hij een groot deel van zijn leven ziekelijk en lichamelijk zwak, de architect van de Amerikaanse New Deal (een jarenlang werkgelegenheids- en ondersteuningsproject voor met name de allerarmsten, SdJ) en tevens de man die in de Tweede Wereldoorlog voor een groot deel de houding van de Verenigde Staten bepaalde door zijn immense invloed op president Franklin Delano Roosevelt. Met Wisselwachter schreef Geert Mak zijn portret dat tegelijkertijd ook een heldere schets is van de Verenigde Staten in de aanloop naar en tijdens het verloop van de oorlog. In een mix van grote geschiedenis en dagelijkse gebeurtenissen in en rond het Witte Huis weet Mak de lezer onvoorwaardelijk mee te nemen in zijn verhaal.
Over de auteur
Geert Mak (Vlaardingen, 1946) is journalist en non-fictie schrijver. Hij was jarenlang verbonden aan NRC Handelsblad en aan de buitenlandredactie van de VPRO Radio. In de jaren negentig begon hij zich steeds meer te richten op het schrijven van historische non-fictieboeken, onder meer De engel van Amsterdam en Hoe God verdween uit Jorwerd. Hij is vooral gespecialiseerd in de combinatie van de grote geschiedenis met de kleine, menselijke feitjes. Zijn meest bekende boek is De eeuw van mijn vader, over de geschiedenis van zijn vader en diens voorouders. Ook In Europa, verschenen in 2004, werd immens populair. Dit boek is in meer dan vijftien talen vertaald.
Roosevelt
Franklin Delano Roosevelt, de enige Amerikaanse president die tot driemaal toe herkozen werd (hetgeen kort na zijn dood door de totstandkoming van het Twaalfde Amendement wettelijk onmogelijk zou worden gemaakt – SdJ). Vanaf 1933 tot aan zijn dood in 1945 was hij de president en al die tijd was Harry Hopkins een van zijn belangrijkste adviseurs.
Uit Maks verhaal rijst Roosevelt op als een man die niet erg besluitvaardig was, maar wel heel goed kon delegeren. Regelmatig liet hij het nemen van beslissingen over aan zijn naaste medewerkers waarbij Hopkins vaak degene was die de knoop doorhakte.
Maatschappelijk werker
Deze Hopkins, zoon van een eenvoudige tuigmaker, was oorspronkelijk actief als maatschappelijk werker en hield zich in die hoedanigheid bezig met armoede- en werkloosheidsbestrijding. Hij had daar zeer uitgesproken ideeën over en het is dan ook niet verwonderlijk dat juist hij werd uitverkoren om de New Deal op te tuigen nadat door de Grote Depressie miljoenen werkloos en aan de bedelstaf geraakt waren. Zijn samenwerking met Roosevelt verliep zo goed, dat de president hem steeds vaker raadpleegde. Ook toen de dreiging van een oorlog in Europa steeds groter werd, bleef Hopkins Roosevelt adviseren. Deze had zoveel vertrouwen in hem dat hij hem hem tijdens de oorlog zelfs erop uit stuurde voor gesprekken met onder meer Churchill en Stalin.
Maagslijmontsteking
Hopkins leed aan een chronische maagslijmontsteking, een permanent vitamine B12-tekort, hepatitis en levercirrose en moest daardoor regelmatig wekenlang het bed houden. Begin 1940 voorspelden zijn artsen zelfs zijn onvermijdelijke dood binnen enkele weken, maar Hopkins kwam er bovenop. Tijdens de gesprekken met de toenmalige wereldleiders hield hij zich, zo suggereert Mak, mogelijk op de been door het gebruik van pervitine, tegenwoordig beter bekend onder de naam Crystal Meth. Dit hield hem scherp, hij wist daardoor zonder veel aantekeningen van de gesprekken te maken, toch fenomenaal goed terug te halen wat er besproken was.
De vriendschap tussen Hopkins en Roosevelt was hecht, zo hecht dat Roosevelt hem zelfs als zijn opvolger wilde na zijn tweede ambtstermijn. Zover kwam het echter niet als gevolg van Hopkins zwakke gezondheid.
Dagboeken en kattenbelletjes
De grote kracht van Mak is ook in dit boek weer zijn vermogen om te schrijven alsof hij er zelf bij was, levendig en met oog voor detail. Citerend uit een immense reeks documenten, brieven, dagboeken en zelfs kattenbelletjes van de kleinkinderen weet hij zijn lezers mee te nemen alsof ze samen met Mak in het Oval Office of bij Hopkins op de bank zitten. Het beeld dat aldus ontstaat van de hoofdpersonen is genuanceerd en veelzijdig.
Daarbij beschikt Mak bovendien over een heldere schrijfstijl waarmee hij zelfs ingewikkelde politieke kwesties tot goed leesbare teksten weet te verwerken. Bovendien beschikt hij over een onfeilbaar oog voor de juiste details. Onvergetelijk is bijvoorbeeld zijn beschrijving van het eind van Roosevelts tweede termijn, in 1940. Het presidentsgezin had alles al voorbereid voor aftreden en daarna een verhuizing vanuit het Witte Huis naar de familiewoning en zelfs de sleetjes van de kleinkinderen waren al ingepakt. Maar steeds opnieuw stelt Roosevelt zijn definitieve besluit tot aftreden uit. Als dan in de koude winter kleinkinderen komen logeren, razen zij, bij gebrek aan echte sleetjes, ‘op de verzilverde dienbladen van het Witte Huis de helling af.’’
Parallellen
Onwillekeurig dringen zich bij het lezen van het boek ook parallellen op met de huidige geschiedenis. De Franklin Roosevelt in zijn laatste jaren doet denken aan de laatste periode van Joe Biden, als iedereen volhoudt dat hij niets mankeert en ondertussen zienderogen niet meer is opgewassen tegen zijn taak. En zo zijn veel meer gelijkenissen te vinden. Geschiedenis herhaalt zich.
Maar wat vooral duidelijk wordt is wat Mak zelf constateert ergens in zijn boek: ‘We gunnen onszelf zo graag het beeld van de geschiedenis als een onontkoombare stroom […] Vergeet het maar. Ook in deze geschiedenis wemelt het van de wissels die op het allerlaatst nog werden omgegooid, van de momenten waarop alles heel anders had kunnen verlopen.’
Sonja de Jong
Geert Mak – Wisselwachter, Amerika-Europa 1933-1945, Atlas Contact, ISBN 978 90 450 5073 7, 624 pagina’s, € 36,99, april 2025