Conserve's Leessite

Verbijsterend beeld van de Afghaanse samenleving rond 2001

Eerwraak, trouwfeesten en buurjongetjes

Het is een verbijsterende ervaring om De boekhandelaar van Kaboel van Åsne Seierstad te lezen. De Noorse schrijfster trok kort na de eeuwwisseling als journalist naar Afghanistan toen het regime van de Taliban net ten val gebracht was door de Amerikanen, na de aanslag van 11 september 2001. Opeens was er in naam veel meer vrijheid. Maar de vooroordelen zaten diep in de samenleving en in de praktijk veranderde er niet zo heel veel. Vrouwen bleven onzichtbaar en monddood, mannen zetten hun leven als pasja’s, onderdanig bediend door de vrouwen om hen heen, gewoon voort.

Over de auteur

Åsne Seierstad is journaliste en werd voor haar reportages vele malen bekroond. In 2002 schreef zij haar eerste boek, De boekhandelaar van Kaboel, dat meteen een wereldwijd megasucces werd. Daarna volgden nog zes andere boeken, alle gefictionaliseerde non-fictie. In mei 2025 verscheen van haar hand Het land van vele waarheden, waarin zij terugkeert naar Afghanistan en probeert te laten zien wat er in al die jaren sinds haar eerste boek veranderd is. Naar aanleiding van dat boek besloot de uitgever ook haar eersteling, De boekhandelaar van Kaboel, opnieuw uit te geven.

Soort vriendschap

Tijdens haar verblijf in Afghanistan, kort na 9/11, maakte Seierstad kennis met Soeltan Khan, een boekhandelaar/uitgever in Kaboel. Ze praatte met hem in zijn winkel uitgebreid over boeken en geleidelijk aan ontstond er iets wat je met enige moeite vriendschap zou kunnen noemen. Khan nodigde de journaliste uit om een keer bij hem te komen eten, ze maakte kennis met zijn uitgebreide familie die bij hem woonde (zijn twee vrouwen, zijn moeder, zoons, broers, zussen en wat neven) en kwam op het idee dat zij daar graag langere tijd zou willen verblijven om zo van binnenuit kennis te maken met de Afghaanse cultuur. Khan ging akkoord. Een hele lente verbleef Seierstad bij ‘haar’ familie, praatte met ze (de meeste familieleden spraken wel enigszins of zelfs heel goed Engels), ging met hen mee naar de markt of de hammam (badhuis) en was getuige van ruzies en conflicten.

Willekeur

Over dit alles schreef ze haar boek. Als Westerse lezer valt je van de ene verbijstering in de andere. De rode draad bij alles is de totale willekeur waarmee de mannen omgaan met vrouwen. Dat was onder de Taliban nog veel erger, vertellen de familieleden haar en om dat te illustreren, confronteren ze haar met een lijst van 16 Talibanvoorschriften:

Cassettebandjes en muziek zijn verboden op elke openbare plek, wordt iemand, bijvoorbeeld een taxichauffeur, toch betrapt met een cassettebandje in zijn auto, dan wordt zijn auto afgepakt en krijgt hij gevangenisstraf.

Elke man moet, op straffe van gevangenisstraf, een baard dragen die minimaal een vuistlengte lang is.

Afbeeldingen van personen zijn strikt verboden. Alle boeken, affiches, waar dan ook, met afbeeldingen worden ter plekke verbrand.

Het is kleermakers verboden om vrouwenkleren te naaien.

Omverwerping

Met de omverwerping van de Taliban waren deze regels niet langer van kracht. Maar wel bleef het voorschrift bestaan dat een jonge vrouw nooit zonder boerka op straat mocht komen, en bovendien altijd begeleid dient te worden door een mannelijk persoon. Dat leidt regelmatig tot de krankzinnige situatie dat een van de vrouwen in het boek, als zij iets buiten de deur wil gaan doen, op straat een klein buurjongetje chartert die met haar mee moet lopen.

Bruiloftsfeest

Seierstad beschrijft nog veel meer situaties die in onze ogen bizar zijn. Een bruiloftsfeest bijvoorbeeld waarbij mannelijke gasten en vrouwelijke geheel gescheiden, in aparte ruimten feestvieren en bruid en bruidegom elkaar voor het eerst zien en beslist niet in de ogen mogen kijken. De eindeloze onderhandelingen die aan zo’n huwelijk voorafgaan. De familie van de jongen laat hun oog vallen op een meisje en begint met haar ouders te onderhandelen over de hoogte van de bruidsschat en over de voorwaarden (wat wordt er van het meisje verwacht, wordt zij een eerste, tweede of derde vrouw, enz). En al die tijd kan van een ontmoeting tussen de twee aanstaande echtelieden geen sprake zijn. En zelfs na het huwelijk mag de vrouw haar man nooit of te nimmer recht aankijken.

Wreed

De mannen, in dit geval vooral boekhandelaar Soeltan Khan zelf, zijn vaak ongekend wreed. Als hij ontdekt dat een timmerman die een tijdlang bij hem gewerkt heeft voor vier dollar per dag, aan het eind van de klus stiekem een pak ansichtkaarten uit de winkel onder zijn kleren meegesmokkeld heeft, toont hij geen enkele genade. Aan dat ene pakje kaarten zijn vast heel veel andere gestolen pakjes voorafgegaan, redeneert Khan en de timmerman ondergraaft daarmee dus Soeltans boekenimperium. In een poging gevangenisstraf te voorkomen slaat de vader van de timmerman zijn zoon totaal in elkaar, maar deze blijft volhouden dat het slechts om één pakje kaarten ging. Uiteindelijk verdwijnt de man voor jaren achter tralies, terwijl zijn gezin, waaronder twee dochtertjes met verlamde benen door polio, zonder enige vorm van inkomen, achterblijft.

Onbegrijpelijk

In het onlangs verschenen Land van vele waarheden, waarin Seierstad twintig jaar later terugkeerde naar Afghanistan, wordt duidelijk dat er ook mensen in het land wonen die wel degelijk vechten voor vrouwenrechten en daarin ook zo nu en dan enige successen behaald hebben. Maar het blijft onbegrijpelijk hoe een maatschappij als deze kan bestaan. En vooral hoe een man als Soeltan Khan, die toch gestudeerd heeft en Westerse landen heeft bezocht en ongelooflijk veel gelezen heeft, dit allemaal normaal kan vinden. Het maakt het lezen van De boekhandelaar van Kaboel tot een fascinerende, maar ook behoorlijk angstwekkende ervaring.

Sonja de Jong

Åsne Seierstad – De boekhandelaar van Kaboel. Oorspronkelijk in 2002 gepubliceerd als Bokhandleren i Kabul, bij J.W. Cappelens Forlag AS. Uit het Noors vertaald door Diederik Grit. In het Nederlands voor het eerst gepubliceerd in 2003 bij De Geus. Nu herdrukt, €15, ISBN 978 90 445 5123 5, 286 pagina’s, mei 2025