De weemoed van de reiziger - Jan Brokken
Jan Brokken etaleert al vertellend zijn passies wat het lezen ervan tot een feest maakt
Nieuwsgierigheid naar reizen en kunst gekoppeld aan grondige research
In de onlangs verschenen bundel De weemoed van de reiziger brengt Jan Brokken in veertien verhalen (opnieuw) twee van zijn passies samen: reizen en kunst.
Een stoet van uiteenlopende kunstenaars passeert de revue: van de Hongaarse componist en pianist Bela Bartok (1881-1945) tot de Albanese schrijver Ismail Kadara (1936-2024), van de Duitse schrijver Von Goethe (1749-1832) tot de Nederlandse architect en meubelontwerper Gerrit Rietveld (1888-1964), van de Nederlandse cellist Anner Bijlsma (1934-2019) tot de Tsjechische schrijver Kafka (1883-1924). En nog veel meer.
Lyrisch
Alle verhalen zijn vol enthousiasme geschreven, waarbij Brokken – niet ongebruikelijk bij passies – een enkele keer wel erg lyrisch wordt, zoals bij de Franse schilder Henri Matisse (1869-1954) en de door hem ontworpen kapel:
‘Tussen geloof en scheppen bestaat een sacrale band die even zichtbaar wordt door het gekleurde licht dat Matisse in de ramen van zijn kapel wist te vangen. Licht als een bloem in de woestijn, als een vetplant met volle gele bloemen, tegen een hardblauwe hemel.’
Over de auteur
Jan Brokken wordt in 1949 in Leiden geboren, niet lang na de terugkeer van zijn ouders uit Nederlands-Indië. Zijn vader is predikant van de Nederlandse Hervormde Kerk.
Het grootste deel van zijn jeugd brengt Brokken in het Zuid-Hollandse dorp Rhoon door, het decor van zijn romans De provincie (1984), Mijn kleine waanzin (2004) en De Vergelding (2013). Jan wis de jongste van drie kinderen, hij voelt zich vaak een buitenstaander, zijn beide broers waren in Makassar geboren.
In 1973 gaat hij als journalist aan de slag, eerst bij dagblad Trouw, drie jaar later bij weekblad Haagse Post. In Bordeaux trouwt hij met Marie-Claude Hamonic, die in 1972 haar studie in de Franse literatuur afrondde. Frankrijk wordt Brokkens tweede vaderland: hij maakt er tal van reportages en interviews, die in 2004 bijeengebracht worden onder de titel Zoals Frankrijk was. In 1986 stopt hij met de journalistiek en wordt fulltime schrijver.
In 1992 verhuist Brokken naar het Caribische gebied. Hij publiceert onder meer de bundel Vulkanen vanaf zee (2005 ), met op Guadeloupe, Martinique en Curaçao gesitueerde verhalen en de op Curaçao spelende roman De droevige kampioen (2021).
In de laatste publicatie beschrijft Brokken het leven van de sportheld Riki Marchena. Op basis hiervan maakt Sander Burger het docudrama De droevige kampioen, dat de VPRO in drie delen uitzond in 2022. Boek en film zorgen voor een rehabilitatie van tafeltennisser Robert Hosé, de man die model stond voor Riki Marchena.
Aan Dushi Willemstad (2013) van Ko van Geemert draagt Jan Brokken ‘De geesten van Vianen’ bij, over het huis dat hij op Curaçao betrok.
Na vijftien jaar wonen en reizen in het buitenland keert hij in 2002 naar Nederland terug.
In 2008 verschijnt zijn roman In het huis van de dichter, over zijn vriendschap met de Russische meesterpianist Youri Egorov. Ook een muziekboek, maar van een geheel andere orde publiceert Brokken in 2005: Waarom elf Antillianen knielden voor het hart van Chopin, een cultuurhistorische verkenning waarvoor hij tien jaar onderzoek had gedaan. Door de geschiedenis van de Caribische muziek te achterhalen, probeert hij de wortels van de Antilliaanse samenleving bloot te leggen.
De tuinen van Buitenzorg (2021) en De kampschilders (2022) spelen zich in Nederlands-Indië af; in het boek dat voorafging aan De weemoed van de reiziger, De ontdekking van Holland (2024) schrijft hij over Volendam, rond 1900 een internationale kunstenaarskolonie met Hotel Spaander als bruisend middelpunt.
Brokken is in binnen- en buitenland een zeer succesvol schrijver. Hij woont afwisselend in Amsterdam en aan de Franse Atlantische kust - als hij tenminste niet op reis is.
Een onverwachte ontmoeting
Over reizen schrijft Brokken in De weemoed van de reiziger in zijn stuk over de Italiaanse componist Monteverdi (1567-1643): ‘Als iets een reis onvergetelijk maakt, dan is het de onverwachte ontmoeting’. Daarvan worden in deze verhalenbundel verschillende voorbeelden gegeven, zoals (toevallige) ontmoetingen met de excentrieke burggraaf il Visconte di Monfredo in het Monteverdi-verhaal of de Tsjechische Sylva, die Brokken de geschiedenis vertelt over de ‘Treinen van de Vrijheid’, die Oost-Duitse vluchtelingen in 1989 naar het Westen brachten, in het stuk over de Tsjechische musicus Dvorak (1841-1904): ‘Silva staat op en ritst haar joggingvest dicht. Leven in een tijd van hoop. Als ik Antonin Dvorak hier had aangetroffen, zou hij me waarschijnlijk hetzelfde hebben gezegd. Soms verandert er helemaal niets in de wereld, ook al verstrijken eeuwen.’
Nieuwsgierigheid
De weemoed van de reiziger begint al ijzersterk:
‘Ik was in Collioure en zag een brievenbus op de begraafplaats. Niet een namaakkastje, nee, een echte brievenbus van de Franse posterijen, bevestigd aan een staande grafsteen.’ Het gaat hier om Antonio Machado (1875-1939), de Spaanse dichter.
Vervolgens doet Brokken uit de doeken hoe het precies zit. Hij wil altijd het naadje van de kous weten, hij heeft een ongebreidelde nieuwsgierigheid:
“ ‘Jij laat de dingen altijd op zijn beloop.’ Wie zei dat ook alweer? Juist, mijn vrouw. ‘Omdat je zo afschuwelijk nieuwsgierig bent. Je wilt altijd weten wat er nog méér komt. Het wordt je dood nog eens. En dan zal je nog over de rand van je kist kijken wat er allemaal om je heen gebeurt.’”
Deze nieuwsgierigheid weet Jan Brokken te koppelen aan het vermogen door grondige research veel (onbekende) informatie boven water te krijgen. Daarbij krijg je nergens het gevoel met een ‘omgevallen boekenkast’ te maken te hebben, Brokken kan vertellen als de beste. Het maakt het lezen van De weemoed van de reiziger tot een feest.
Adriaan Vermeulen
Jan Brokken – De weemoed van de reiziger – 14 plekken, 14 verhalen, 384 pagina’s, ISBN 978 90 450 5199 4, Atlas Contact, € 24,99, juni 2025