Conserve's Leessite

Bij afscheid ontvangen Liber Amicorum Nadrukkelijke zwenking

Michiel van Kempen publiceert magnum opus en wordt geëerd met een liber amicorum

Onlangs verscheen Zwarte pracht, met ondertitel: ‘Cultuur uit de voormalige Nederlandse koloniën’. Auteur is Michiel van Kempen (1957), emeritus-hoogleraar Nederlands-Caraïbische Letteren. In het 519 pagina’s tellende boekwerk laat hij tientallen kunstwerken zien die hij de afgelopen veertig jaar verzamelde: schilderijen, tekeningen, beelden, foto’s, objecten, met een relatie met Suriname, de zes Nederlands-Caraïbische eilanden of met andere delen van de wereld (zoals Kaapverdië, Haïti, Congo) die ooit door Europese landen werden gekoloniseerd.

Dwarsverbanden

Bij ieder kunstwerk geeft Van Kempen informatie over de maker en legt dwarsverbanden met maatschappelijke kwesties en literatuur. Hij toont werk uit de koloniale tijd, zoals een kaart van Blaeu uit ca. 1640 en een prent van Stedman uit 1799, tot werk van hedendaagse kunstenaars als Mariska Karto, Maikel Deekman, Charl Landvreugd en Michael Tedja, alle geboren in 1971. Een paar hoofdstukken bezien we nader.

Valse identiteit

Het zal de meest gebruikte illustratie zijn bij artikelen over de slavernij: NEGER, levendig aan zyne ribben opgehangen, getekend door John Gabriel Stedman in zijn Reize naar Surinamen (1799). Van Kempen constateert dat het vooral niet-Nederlanders zijn geweest die de slavernij in de Nederlandse koloniën hebben aangeklaagd, niet verwonderlijk betoogt hij: ‘De andere Europese koloniale mogendheden, Engeland en Frankrijk voorop, hadden er immers alle belang bij de methoden van hun voornaamste concurrent zo afschrikwekkend mogelijk af te schilderen.’

Aan de andere kant van de tijdlijn staat visual artist van Surinaams-Hindostaanse afkomst Angel-Rose Oedit-Doebé (Amsterdam, 1995). Ze is vertegenwoordigd in het boek met Do not call us koelie uit 2022.

Van Kempen gaat uitgebreid in op de Surinaamse cineast Pim de la Parra en zijn film Wan Pipel, de legendarische en zonder twijfel bekendste film uit Suriname. Pim was miljonair geworden met Blue Movie (1971), maar Wan Pipel (1976 ) flopte aanvankelijk. De in 2025 overleden filmer wordt in dit boek geciteerd met deze voor hem zo typerende woorden over ego: ‘Ik heb geprobeerd, op mijn rijpe leeftijd, om dat ego los te laten. En ik ben een egomannetje geweest in mijn leven. Maar niemand kan zich moedwillig van zijn ego bevrijden. Je krijgt een valse identiteit. Het hele lijden op aarde komt door het niet doorzien van dat ego.’

Lieve Hugo

Michiel van Kempen richt zich dus niet alleen op beeldende kunst en literatuur, maar ook op, bijvoorbeeld, film, Surinaamse boekhandels (‘meer dan 90 procent van de omzet van de boekhandels komt uit de omzet van toeristen!’), muziek, als tambú, het lied waarmee de Antilliaanse slaven op de plantages op bedekte wijze hun boodschappen konden uitwisselen zonder dat de shon doorhad waar het over ging. En: kaseko uit Suriname, na de Tweede Wereldoorlog populair geworden. Het woord betekent schudden en dat is, aldus Van Kempen, ‘ook het belangrijkste wat er op de dansvloer gebeurt’. De ongekroonde koning van de kaseko-muziek was Lieve Hugo, net overleden voor de Onafhankelijkheidsdag (25 november 1975) waar hij zou optreden.

Hermans versus Helman

Tot slot noemen we hier het hoofdstuk ‘Polemiek’, ‘generatiewissel met wapengekletter: Hermans versus Helman’. In 1946 – Helman/Lichtveld was, is een ‘mijnheer’ in de Surinaamse literatuur – schrijft W.F. Hermans in het tijdschrift Kroniek van Kunst en Kultuur: ‘Mej. Lou Lichtveld genoot haar muzikale eruditie volledig in de oerwouden van Suriname, terwijl de heer Alb. Helman zich de laatste tijd vooral met filmgeluidskwesties bezighoudt, zo staat daar geschreven. – Geen prettig echtpaar om als bovenburen te hebben!’ Niet lang daarna laat Hermans weten: ‘Voor het uittypen van mijn manuscripten kan ik heel goed iemand gebruiken, desnoods Helman.’

Als illustratie is het schilderij Portret van Albert Helman (1977) van de Surinaamse kunstenaar Erwin de Vries geplaatst. De Vries, overleden in 2018, had in zijn huis aan de Surinamerivier een flinke verzameling aangelegd van beelden van prominenten uit de wereld van kunst, politiek, sport. Zodra een van hen overleed, zocht hij contact met nabestaanden om het beeld te koop aan te bieden.

Er resten dan nog zo’n zestig uiteenlopende, stuk voor stuk boeiende, hoofdstukken.

In zijn nawoord meldt de auteur nog dat het woord ‘zwart’ uit de titel verwijst naar de andere werkelijkheid die de besproken kunstwerken oproept, en “niet naar de kleur zwart – hoe zou het ook kunnen bij deze sprankelende kleurenrijkdom?”

Een must voor iedereen die geïnteresseerd is in de kunst en cultuur van Suriname en de Caraïben.

Liber amicorum

Michiel van Kempen is een duizendpoot: hij publiceert romans, verhalen, gedichten, essays, reisverslagen, scenario’s, en is bovenal dé kenner en onvermoeibare promotor van de Caraïbische en Surinaamse literatuur.

In januari 2025 nam hij afscheid als bijzonder hoogleraar Nederlands-Caraïbische Letteren aan de Universiteit van Amsterdam. Ter gelegenheid hiervan verscheen Nadrukkelijke zwenking, een vriendenboek voor Van Kempen, waaraan 53 bekenden, zoals Cynthia Abrahams en Astrid Roemer meewerkten, uit alle windstreken. Samenstellers zijn Henna Goudzand, Bert Paasman en Ellen Steenvoorden. Onder de Nederlandse medewerkers is Gert Oostindie, emeritus-hoogleraar koloniale en postkoloniale geschiedenis in Leiden met een ‘Hommage voor Michiel van Kempen’: ‘Dit is een hommage en hij komt uit het hart. Niemand is perfect, jij ook niet, maar er is zoveel in je te prijzen. Ik ga het je zeggen, jongen, hou je vast.’ Van Kempen heeft, aldus Oostindie, vooral de Surinaamse, later ook de Antilliaanse letterkunde een enorme dienst bewezen met zijn boekenplank vol studies en bloemlezingen. En: ‘Het sierde je dat je niet alle Caribische schrifturen ophemelde, dat je dat je kritische afstand bleef bewaren.’ Oostindie, zo besluit hij zijn bijdrage, heeft deze hommage met plezier opgeschreven en publiekelijk gedeeld: ‘Dat verdien je, dubbel en dwars.’ En daar is geen speld tussen te krijgen.

Adriaan Vermeulen

Michiel van Kempen, Zwarte pracht – Cultuur uit de voormalige Nederlandse koloniën, Uitgeverij Van Oorschot, 520 pagina’s, ISBN 978 90 282 5202 8, € 39,99, november 2025

Nadrukkelijke zwenking – Liber Amicorum voor Michiel van Kempen,

In de Knipscheer, januari 2025, 170 pagina’s, ISBN 978 949336821 7, slechts 200 exemplaren, indien nog leverbaar, € 19,50, januari 2025