Crudités - Anneke Brassinga
Poëzie wordt bijna een mythische handeling
Filosofie over de zwaarte van gedichten
De bundel Crudités van Anneke Brassinga (1948) is een grabbelton vol taalkundige verrassingen, verpakt in prachtig proza en tere poëzie.
In Het baren van een gedicht probeert zij (niet tevergeefs) het wezen van poëzie te vatten. Zo vindingrijk, zo raadselachtig nieuw soms, dat poëzie lezen een bijna mythische handeling wordt en de poëzie zelf pure mystiek. Zij geeft voorbeelden van de Vlaming Paul van Ostaijen (1896-1928) en van de Franse dichter Stéphane Mallarmé (1842-1898). Heerlijke filosofie over de zwaarte van poëzie. ‘Stel dat beide schrijvers meer tijd van leven beschoren was geweest – zou dan dit soortelijk gewicht zich hebben aangelengd tot iets lichters, door die verruiming van duur?’’
Motto van de dichter
Het is na het motto van de dichter die haar inspireerde, J.H. Leopold, het eerste hoofdstuk uit haar bundel Crudités, die evenals rauwkost (de vertaling van het Franse meervoud Crudités) een verzameling is van essays, lezingen, beschouwingen, columns, vertalingen, eerder verschenen artikelen, gedichten, enzovoort, met zeer verschillende thema’s, die wel allemaal het begrip ‘taal’ raken. Zelfs als het over de wijsheid van ouderdom gaat. Alleen ‘rauw’, ik zie het niet, eerder rijp proza, als dat al kan bestaan. Ik las ergens: tegendraads. Ook goed.
Voorwaarde voor genieten
Je hoeft niet alles te doorgronden, is mijn leeservaring. Je mee laten nemen met haar gedachtespinsels met veel ‘vraag ik me af’ is voldoende. Wel lijkt me gevoel of interesse voor taal een vooruitgeschoven voorwaarde voor genieten. Bijvoorbeeld in het stuk ‘Taal is zand’, dat zij zelf een niet helemaal ernstige verhandeling noemt. Om als ‘taalnaturalist’ (hoe verzin je het!) veldwerk te doen reist ze naar Schiermonnikoog waar veel zand is. ’En waarachtig, daar stuitte ik op vele naturele en andere schrifttekens, ontstaan en tijdelijk achtergelaten door de wind, de getijden, …’ Ze mijmert speels verder en besluit ‘Taal en zand hebben een innige verbintenis.’ De foto’s zijn als ‘bewijs’ meesterlijk.
Speelse observaties
Het zijn speelse observaties, onverwachte filosofietjes, zoekend naar de woorden die precies in de roos zijn, niet altijd ernstig, maar afwisselend speels en serieus. Het doornemen van de hoofdstuktitels is als het trek krijgen bij het doornemen van het menu, inclusief zogenaamde tussendoortjes. Tot aan het Grand dessert aan toe, bestaande uit acht poëtische hommages en een vertaling.
Het wonder dat taal heet
Of het nu gaat over auteurs, over het oerverhaal Winnie-the-Pooh, dat de dichterlijke kant van haar werk heeft beïnvloed, over haar vertaling van de roman Birmaanse dagen van George Orwell, of over de gedichtenbundel Zeesnede van B. Zwaal, altijd is het thema ‘het complexe wonder dat taal heet’. Aan de hand van diezelfde taal probeert ze poëzie uit te tillen boven de woorden, het rijm en het metrum.
Herinnering aan de Tachtigers
Heimwee heeft ze naar haar vijf jaar in het Witsenhuis aan het Oosterpark in Amsterdam, een woning met historische herinneringen aan de Tachtigers, die nu ter beschikking staat van auteurs. Tegendraads, noemde ik haar eerder. Beseffend dat hier schrijvers mochten wonen maar geen schilders, ging ik van de weeromstuit schilderen. De lezing Transflusie gaat over vertalen, maar feitelijk over vertalen als het tot leven wekken van iets nieuws, een eigen taallichaam, een handeling die tot stand komt met hondachtige toewijding. Met daarin het prachtige rijm: verbeten verbeteren.
Proeven als een bonbon
Crudités is een boek dat af en toe maar telkens weer ter hand moet worden genomen. En de verrassingen moeten als bonbons worden geproefd. Maar van bonbons in het algemeen kun je niet leven. Van Crudités wel.
Dick de Scally
Over de auteur
Anneke Brassinga (Schaarsbergen, 1948) is volgens Wikipedia dichteres, prozaïst, essayist en literair vertaler van beroep. Zij heeft belangrijke prijzen ontvangen, zoals de Martinus Nijhoff Vertaalprijs (geweigerd), de Constantijn Huijgens-prijs (2008) en de P.C. Hooftprijs (2015). De kern van Brassinga's werk bestaat volgens criticus Piet Gerbrandy uit '[v]echtlust, geestige dwarsheid en grondeloze melancholie'. Waarvan akte.
Anneke Brassinga – Crudités, De Bezige Bij, ISBN 978 94 031 3026 2, 348 pagina’s, € 24,99, januari 2024