De levensavond - Salman Rushdie
Rushdie, nog even scherp en briljant als altijd
Eerste fictiewerk sinds de aanslag op zijn leven in 2022
Hij moest drie jaar geleden vechten voor zijn leven nadat een woeste fanaticus tijdens een lezing van hem het podium opstormde en hem vijftien messteken toebracht en zo onder meer hem van een van zijn ogen beroofde. Maar Rushdie laat zich de mond niet snoeren. Onverdroten schrijft hij voort. En – en dat is misschien nog wel belangrijker – op een niveau dat hij met een aantal van zijn eerdere boeken niet bereikte. De verhalenbundel De levensavond biedt ons Rushdie op zijn best.
Over de auteur
Salman Rushdie (Mumbai, 1947) is een Brits-Amerikaanse schrijver van Indiase afkomst. Hij debuteerde in 1975 met Grimus, een boek dat vrijwel geheel aan de aandacht van het publiek en de recensenten ontsnapte. Dat werd anders met zijn volgende boek, Middernachtskinderen uit 1981, dat hem internationale erkenning opleverde plus de Booker Prize en door velen nog altijd als zijn beste boek beschouwd wordt. Echte wereldroem verkreeg hij echter pas in 1988 toen De duivelsverzen verscheen. Dit boek riep een enorme controverse op, met name in conservatief-islamitische kringen die het boek als heiligschennis beschouwden. In 1989 probeerde een moslim om die reden hem te vermoorden middels een bomaanslag. De bom ging te vroeg af en alleen zijn aanvaller kwam om het leven. Rushdie moest daarna echter wel tien jaar lang onderduiken om andere aanslagen te voorkomen. Hij bleef echter onverminderd schrijven, al bereikte geen van zijn boeken nadien nog de cultstatus die De duivelsverzen wel behaalde. Na de millenniumwisseling verscheen Rushdie weer wat vaker in het openbaar en in 2022 werd opnieuw een aanslag op hem gepleegd. De schrijver raakte zwaargewond en verloor een van zijn ogen. De levensavond is het eerste fictiewerk dat hij na die aanslag publiceert.
Juweeltjes
Het boek omvat vijf verhalen van uiteenlopende lengte. De muzikante van Kahani mag met zijn 75 pagina’s als een kleine novelle beschouwd worden, de andere variëren van 18 tot 69 pagina’s. En allevijf zijn het juweeltjes. De muzikante van Kahani biedt een thema dat Rushdie voor het eerste verkende in zijn bijna-debuut uit 1981, Middernachtskinderen, het gegeven dat kinderen die om middernacht geboren worden beschikken over bovennatuurlijke gaven. Dat geldt ook voor Chandni. Als baby onderscheidt zij zich slechts van andere baby’s doordat zij nooit voluit lacht, maar altijd slechts een klein scheef glimlachje in een van haar mondhoeken vertoont. Maar als zij vier is, kruipt ze opeens uit eigen beweging achter de piano die er louter als kamervulling staat en speelt, zonder ooit les gehad te hebben, meteen de sterren van de hemel.
Leraren
Haar ouders kopen een nieuwe, veel betere vleugel voor haar, nemen leraren in dienst die stuk voor stuk moeten erkennen dat zij Chandni niets meer kunnen leren en het meisje wordt beroemd en treedt op in alle concertzalen van haar geboortestad Kahani. Zo trekt zij ook de aandacht van een schatrijke jongeman. Hij is niet slim, een echt fuifnummer, hij kan eigenlijk alleen maar goed cricketspelen en hij is zoals gezegd schat-hemeltje-rijk. En Chandni wordt verliefd op hem. Een liefde die niet goed afloopt, want de familie van haar man heeft dubieuze plannen met haar. Maar Chandni kan met haar piano- en inmiddels ook sitarspel bij haar toehoorders meer dan alleen ontroering oproepen. Haar spel betovert mensen letterlijk en als de familie van haar echtgenoot grootschalig misbruik van haar talenten begint te maken is dat de aanzet tot een dramatische ontknoping.
Niets veranderd
De mooiste openingszin biedt het verhaal Ontijdig: ‘Toen Eredoctor S.M. Arthur wakker werd in zijn verduisterde slaapkamer was hij dood maar aanvankelijk leek dat niets te veranderen.’ Het is het begin van een verhaal over de band tussen deze Arthur en een Indiase studente die hem ook in zijn dode gedaante als enige kan zien en over Arthurs wraak op de rector van zijn universiteit die hem – in een tijd dat homoseksualiteit nog strafbaar was in Engeland – tot een onmogelijke keuze gedwongen heeft.
Elk van de verhalen wordt gekenmerkt door de mengeling van realiteit en mystiek en bovennatuurlijke verschijnselen. Arthur die als dode zijn vroegere rector het leven zuur maakt, Chandni die met haar pianospel mensen tot dingen kan aanzetten waar zij geen controle over hebben, een schrijver die zijn eigen leven ontvlucht en tegelijk zijn eigen alter ego is.
Het zijn stuk voor stuk verhalen die je ademloos leest en daarna nog eens en dan nog een keer wilt herlezen.
Sonja de Jong
Salman Rushdie – De levensavond. (Gelijktijdig gepubliceerd als The eleventh hour bij Penguin Random House). Uit het Engels vertaald door Karina van Santen en Martine Vosmaer. Pluim, ISBN 978 94 934 2046 5. 256 pagina’s, € 24,99, november 2025
