De nieuwe weg - Christine Bax
Magisch-realisme op zijn Hollands
De wereld komt een Fries dorp binnen
Allemachtig, wat kan Christine Bax schrijven. Zij laat in haar debuutroman De nieuwe weg zien over een volkomen eigen, authentieke stem te beschikken. Het stramien waarop zij haar verhaal borduurt is dat van een streekroman, maar haar uitwerking geeft het een totaal nieuwe dimensie. Grof en tegelijk poëtisch, realistisch en tegelijk absurd, gruwelijk en toch bij vlagen ook komisch.
Over de auteur
Christine Bax (1991) is beeldend kunstenaar en schrijver. Ze studeerde aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht en aan de Scuola Holden in Turijn. Eerder publiceerde ze verhalen en columns in diverse literaire tijdschriften en in Het Financieele Dagblad. De nieuwe weg is haar romandebuut.
Na de oorlog
Hoewel ze nergens het tijdperk aanduidt, lijkt het eerste deel van het verhaal zich kort na de oorlog af te spelen. Ergens in Friesland, tussen plaatsen als Snakbuorstjewâldegaryp en Fraubuurtsjebuorren ligt een naamloos gehucht. Volkomen van de buitenwereld afgesloten. De kinderen moeten elke ochtend langer dan een uur door de modder banjeren om bij een schooltje te komen waar ze – als ze niet zo goed kunnen leren – zes jaar op de achterste bank mogen zitten om daarna, zonder een woord te kunnen lezen of schrijven, weer werkeloos thuis te zitten.
Jongke en Klaske
In dat buurtschapje woont Ype, bijgenaamd Jongke, zoon van de mam en de pa, met een flinke sliert broertjes en één zusje, Klaske. Volgens zijn moeder is Ype ‘ziek in de kop’ omdat hij als klein kind van de trap gevallen (of gegooid?) is. Elke dag vangt Ype zijn zusje Klaske op als zij uit school komt. Hij trekt haar altijd doorweekte en veel te kleine laarzen uit. ‘Er komt een walm van Klaskes voeten. Het ruikt naar verlopen vlees, weeïg zoet […], op de hielen zitten donkerrode plekken. De huid is gaan scheuren op de plek waar de natte wol tegen het harde leer schuurde.’ Nog een paar keer komen die verzeepte voeten, al gruwelijker wordend, terug in het boek en symboliseren zo de troosteloze armoe.
Baas
Als de kinderen wat ouder worden, begint Jongke/Ype op te trekken met Baas, een wat schimmige figuur met socialistische zendingsdrang die boeken en pamfletten verspreidt in het dorp en door de rest van de dorpelingen uitgekotst wordt. De twee stoken drank die naar stookolie smaakt en waar je ongelooflijk dronken van wordt, die zij ‘manenschijn’ noemen. Uit verveling beginnen zij bovendien een weg te graven, met scheppen en houwelen.
Nieuwe tijd
En met die weg breekt een compleet nieuwe tijd aan. Opeens komen de Jassen (mensen uit de stad) en de Mooiweermensen (toeristen) naar het dorp en brengen grote veranderingen. Ook de Lachende Man komt en vertelt de dorpelingen dat aan de andere kant van de oceaan, in Canada, weelde en gemak op hun wachten. Er komt een massale exodus op gang.
Ook Klaske vertrekt.
In de volgende hoofdstukken volgen we Ype die het dorp trouw gebleven is. Hij trouwt met Marga. Boven haar hoofd regent het altijd en mensen blijven daarom maar liever bij haar uit de buurt. Ze krijgen een dochter die ze Klaske noemen en gaandeweg komt er meer welvaart. Dat Klaske zich volsmeert met make-up en altijd met jongens in de weer is, bevalt Ype maar niks.
Streekroman
Zo samengevat lijkt De nieuwe weg het meest op een streekroman volgens de wetten van het genre. Een heleboel leed, een beetje lief, huwelijken en kinderen krijgen, ploeteren en ten onder gaan. Maar het is de trefzekere toon van Bax die er een compleet andere dimensie aan geeft. Haar taal danst en kriebelt. Een tienerbroek die niets aan de verbeelding overlaat, wordt daarna consequent een broek zonder verbeelding, in een periode van droogte ligt ‘het gras vol vogellijkjes, bekjes open, pootjes in de lucht’. De helden uit een televisieserie komen tot leven en achtervolgen Ype, zijn vrouw verdwijnt, zijn dochter wordt ‘Hotdog-meid’.
Met De nieuwe weg heeft Christine Bax een boek geschreven dat je in een adem uit wilt lezen, om het daarna nog een keer te lezen en te genieten van haar taal, haar absurdistische invallen en de wonderlijke gebeurtenissen. Zij introduceert een heel nieuw genre: magisch-realisme uit de Hollandse polder. Buitengewoon knap gedaan.
Sonja de Jong
Christine Bax – De nieuwe weg. Cossee, ISBN 978 94 645 2210 5, 320 pagina’s, € 24,99, augustus 2025