Conserve's Leessite

Wat is echt, wat is nep?

Knap geconstrueerde roman over deepfake in al zijn vormen

Een veelschrijver is hij zeker niet, Jori Stam. Na de verschijning van zijn debuut, de verhalenbundel Een volstrekt nutteloos mens in 2015 duurde het vier jaar voor zijn volgende boek, de roman Oregon, uitkwam. En dit keer heeft hij nog meer geduld van zijn lezers gevraagd. De publicatie van De verdwijning van Sieger Somerman liet zes jaar op zich wachten. Was het dat wachten waard? Ja en nee. De verdwijning is ongetwijfeld Stams meest ambitieuze roman tot nu toe en houd je van begin tot einde in een stevige greep. Maar misschien is het verhaal zelfs iets té ambitieus? Stam laat in elk geval heel veel vragen open. Dat past bij het centrale thema van het boek: deepfakes ofwel de vraag: wat is echt, wat is nep? Maar het voelt toch ook wel een beetje onbevredigend.

Over de auteur

Jori Stam (1987) studeerde Nederlandse taal en literatuur aan de Universiteit van Amsterdam. Hij publiceerde diverse verhalen in verschillende literaire tijdschriften, voor hij in 2015 debuteerde met de verhalenbundel Een volstrekt nutteloos mens. Deze kreeg een eervolle vermelding voor de J.M.A. Biesheuvelprijs. In 2019 verscheen zijn roman Oregon.

Verschillende verhaallijnen

Het verhaal van De verdwijning van Sieger Somerman laat zich niet simpel samenvatten omdat het verschillende, zeer uiteenlopende verhaallijnen omvat. Rode draad, die op elke bladzij en in diverse vormen terugkeert, vormt het thema deepfakes: in gemanipuleerde beelden en geluid, waar wat je ziet nep is, maar ook de deepfake die mensen soms rond hun eigen leven opbouwen door zichzelf van een ander verleden te voorzien dan de realiteit.

Het tweede thema is tijdreizen en de paradoxen die daarmee gepaard gaan: kan iemand vanuit de toekomst een brief voor zichzelf achterlaten die hij vervolgens in een eerdere tijd te lezen krijgt waardoor hij aan die tijdreis begint?

Ontmaskeren

Toch een poging tot samenvatting. Het Noorse bedrijf Profil heeft technologie ontwikkeld waarmee nepbeelden snel ontmaskerd kunnen worden en is daar in een paar jaar tijd reuzegroot mee geworden. Maar Meta hijgt het bedrijf in de nek en komt ook met steeds betere deepfake-detectie. Tijdens de jaarlijkse presentatie zal technisch directeur Ema Somerman, van oorsprong Nederlandse, maar al zeven jaar in Noorwegen, de toekomstplannen van Profil belichten. Maar Erna kondigt iets aan wat vooralsnog helemaal niet haalbaar is. Wat bezielt haar? En heeft ze daarmee haar ondergang in gang gezet?

Spoorloos verdwenen

Beetje bij beetje horen we meer over Ema’s verleden. Terwijl zij iedereen om haar heen wijsgemaakt heeft dat haar moeder al jaren dood is en haar vader nog leeft, is de werkelijkheid andersom (deepfake dus): haar moeder leeft, maar Ema heeft ieder contact met haar in 2018 verbroken; haar vader Sieger is in 2014 spoorloos verdwenen, een dag nadat hij door de krant waar hij als onderzoeksjournalist werkte op non-actief gesteld was vanwege beschuldigingen dat hij zijn bronnen vervalst zou hebben (deepfake?). En al die jaren is Ema al geobsedeerd door de gedachte haar vader terug te vinden. Eén keer heeft ze hem zien staan, voor het kantoor van haar werkgever Profil. Maar even snel was hij weer verdwenen en de beelden van de beveiligingscamera tonen hem niet (deepfake?).

Crisisafdeling

Pas als haar moeder overlijdt, duikt haar vader opeens weer op, opgenomen op de crisisafdeling van een psychiatrisch ziekenhuis in zijn oorspronkelijke woonplaats Rotterdam. Hij lijkt iedere vorm van verstand of ratio kwijt te zijn, wiegt slechts wat heen en weer en stamelt wartaal. Men heeft hem aan zijn spullen: een portemonnee, een ouderwetse telefoon en nog wat persoonlijke zaken herkend en geïdentificeerd. En het vreemde is dat deze zaken allemaal nog even nieuw lijken te zijn als op de dag van zijn verdwijning elf jaar eerder. Pas als de psychater en het overige personeel de kamer verlaten hebben, komt Sieger tot leven en vertelt Erna een verhaal dat zij aanvankelijk afwijst als een overduidelijk teken van zijn waanzin. Maar geleidelijk lijken er steeds meer stukjes op hun plek te vallen en wordt de waarschijnlijkheid van het verhaal steeds groter.

Meeslepend

Er zijn momenten in het verhaal dat je als lezer eigenlijk niet langer mee wilt gaan in de ontwikkelingen, maar Stam vertelt zijn verhaal zo meeslepend, dat je hem toch blijft volgen. Zijn karakters zijn levensecht (met uitzondering van de moeder die er wel heel erg eendimensionaal vanaf komt als een bitch van het zuiverste water) en zijn zinnen mooi en vaak in weinig woorden veelzeggend.

Kortom, hoewel je de indruk hebt dat Stam zijn hand hier en daar toch wat overspeelt, ben je als lezer bereid hem ermee weg te laten komen doordat zijn verhaal spannend en ontzettend intrigerend is. Alleen die zaal in het begin van het verhaal van veertig meter hoog: veertig meter? Dat is zo’n tien of twaalf verdiepingen op elkaar. Dat lijkt toch echt net iets tè ambitieus.

Sonja de Jong

Jori Stam – De verdwijning van Sieger Somerman, Atlas Contact, ISBN 978 90 254 7680 9, 300 pagina’s, € 24,99, augustus 2025