De vliegers - Romain Gary
Indringend verhaal over liefde en oorlog
Pleidooi voor nuancering
Hij is als schrijver de laatste decennia een beetje in de vergetelheid geraakt. Maar de Nederlandse vertaling (eindelijk!) van De vliegers van Romain Gary toont aan dat dit zeer ten onrechte is. Het boek heeft de tand des tijds uitstekend doorstaan en blijkt nog even indringend als bij de eerste verschijning in 1980. Het is een verhaal over liefde en oorlog, maar vooral een pleidooi voor nuance en tegen vooroordelen.
Over de auteur
Romain Gary werd in 1914 als Roman Kacew geboren in Vilnius in Litouwen. Op jonge leeftijd verhuisde hij met zijn moeder naar Frankrijk. Hij was romanschrijver, diplomaat en filmregisseur en was in de Tweede Wereldoorlog actief als RAF-piloot. Hij is de enige auteur die twee keer de Prix Goncourt heeft gewonnen, één keer onder het pseudoniem Emile Ajar voor zijn boek La vie devant soi (Een heel leven voor je). Pas na zijn dood ontdekte men dat Gary en Ajar een en dezelfde persoon waren. Hij wordt algemeen gezien als een van de belangrijkste schrijvers van zijn generatie. Hij schreef onder eigen naam dertig boeken, onder het pseudoniem Emile Ajar nog eens vier en onder twee andere pseudoniemen nog drie. In 1980 overleed hij. Veel van zijn boeken zijn verfilmd.
Vliegerbouweer
Ludo Fleury is opgegroeid in een klein dorpje in Normandië bij zijn oom Ambroise, nadat zijn moeder in het kraambed overleed en zijn vader sneuvelde in de Eerste Wereldoorlog. Oom is postbode, maar bovenal ook maker van de meeste fantastische vliegers. Alle grote denkers uit de Verlichting heeft hij tot vlieger gemaakt, een schip met veertien bolle zeilen, de grote 20e-eeuwse schrijvers en nog honderden andere fantasievolle vliegers. Ambroise is bovendien een overtuigd pacifist. Geweld leidt tot niets, nooit en nergens.
Bosaardbeitjes
Het is omstreeks 1930, Ludo is tien en gaat elke dag de natuur in om er bosaardbeitjes te plukken. Dan staat er opeens een meisje voor zijn neus, ook rond de tien jaar. Als bij blikseminslag weet hij dat dit zijn grote liefde is: zij en niemand anders. Als ze opmerkt dat aardbeitjes met een beetje suiker erop toch echt lekkerder zijn, rent hij naar huis om de suikerpot te halen. Als hij terugkeert is het meisje weg.
Brutaal en origineel
Vier jaar lang keert hij dagelijks terug naar die plek, vier jaar lang ziet hij het meisje niet meer. En dan is ze er opeens weer. Ze heet Lilia Bronicka, is brutaal, origineel, grappig en in zijn ogen oogverblindend mooi. Ze blijkt elke zomer met haar Poolse, adellijke familie de vakanties in Frankrijk door te brengen en al snel neemt ze hem mee naar het overdadige, Turks aandoende kasteel dat hun zomerverblijf is. Daar ontmoet Ludo ook haar broer Tad, haar pleegbroer Bruno en de neef Hans von Schwede, die al evenzeer een oogje op Lila blijkt te hebben. En haar ouders: een vader die het geld er met bakken tegelijk doorheen jaagt in waanzinnige projecten en gokpaleizen en een mooie moeder die als de nood het hoogst is een rijke minnaar neemt en alle schulden door deze laat aflossen.
Secretaris
Als vader ontdekt dat Ludo een fenomenaal rekentalent heeft, neemt hij hem in dienst als secretaris en zo belandt de jongen in Polen. Maar sluipenderwijs komt een oorlog naderbij. Net op tijd, vlak voordat Hitler Polen binnentrekt, keert Ludo terug naar Frankrijk. Lange tijd verkeert hij in onzekerheid of de familie Bronicki nog leeft. Hij sluit zich aan bij het verzet.
Wat volgt is een verhaal over de oorlog en over Ludo’s niet aflatende liefde voor Lila. In gedachten wandelt hij samen met haar, voert hardop eindeloze gesprekken met haar. De dorpelingen in Normandië zien hem niet voor vol aan, want wie loopt er nou de hele dag te praten in zichzelf?
Karakters
Gary toont zich een meester in het neerzetten van schitterende karakters. Allereerst de pacifistische oom Ambroise die zich door niets van de wijs laat brengen, maar onverstoorbaar doorgaat met het maken van vliegers en blijft geloven in de goedheid van de mens, kortom: een man voor wie de mensenrechten er soms uit bestaan dat je een al te onverdraaglijke werkelijkheid zijn rechten ontzegt. En Marcellin Duprat, de eigenaar van het plaatselijke restaurant die gelooft in het belang van de Franse gastronomie en verzet pleegt door geweldig te blijven koken, ook voor de nazi’s, om te bewijzen dat beschaving nog bestaat. En de hoerenmadam Julie die zichzelf verandert in de deftige Gravin Eszterhazy en zo een onmisbare schakel in het verzet wordt.
Goed en kwaad
Geleidelijk ontdekt Ludo dat goed en kwaad niet altijd makkelijk aan te wijzen zijn. Hij ontmoet hoge nazi-officieren die het goede doen en zelfvoldane Fransen die zich helemaal aan het eind van de oorlog opeens tot het verzet bekeren, zichzelf o zo goed wanen en er niet voor terugdeinzen om meisjes het hoofd kaal te scheren omdat zij met de Duitsers geheuld zouden hebben. ‘Ik haatte de Duitsers niet langer. In het licht van alles wat ik om me heen had gezien, vond ik het moeilijk om de gewoonte vol te houden de Duitsers te reduceren tot hun misdaden en de Fransen tot hun helden.’
De Vliegers is ontroerend, grappig, soms woedend en vooral intens mooi om te lezen.
Sonja de Jong
Romain Gary – De vliegers. (Oorspronkelijk gepubliceerd in 1980 als Les Cerfs-Volants bij Editions Gallimard). Uit het Frans vertaald door Sanne van der Meij. Borgerhoff & Lamberigts, ISBN 978 94 934 0980 4, 358 pagina’s, € 27,99, mei 2025
