Op reis door Noord-Holland - Myrthe Krom en Patrick Vlegels
Een prachtig vormgegeven boekwerk
Vol verhalen en beelden uit het Noord-Hollands Archief. Het boek garandeert een boeiende reis vol hoogtepunten en bezienswaardigheden
Bij de keuze uit de verhalen en beelden uit het Noord-Hollands Archief om in boekvorm vast te leggen, zal de vraag waarschijnlijk niet geweest zijn: wat moet geboekstaafd, maar veeleer: wat moeten we helaas weglaten. De hoeveelheid gearchiveerd materiaal is enorm. Maar is het ook interessant? Na consumptie van het omvangrijke (naar maat en inhoud) boekwerk Op reis door Noord-Holland kan ik die vraag bevestigend beantwoorden. Het is smullen.
Gemeenplaatsen
Het voorwoord van Willeke de Groot, directeur van het archief, loopt over van de gemeenplaatsen, maar die zijn natuurlijk nodig om het bestaan (en de financiën) van het archief te rechtvaardigen. Goed, noodzakelijk zo’n inleiding en dan dóór. Verleden en toekomst ontmoeten elkaar in het archief, luidt haar openingszin, en ik vul aan ‘… want in het heden ligt het verleden en in het nu wat worden zal. (vrij naar Willem Bilderdijk)’.
Dóór dus, naar een beschrijving van het ontstaan (meer dan 150 jaar geleden) van de collectie, de uitbreiding en hoe alles bewaard dient te worden. Met in de huidige tijd de uitdaging van de digitalisering. Een grote naam in dit verband is de (op de foto somber kijkende) rijksarchivaris in Noord-Holland in 1886: Cornelis Gonnet, die vanaf 1896 zijn werk combineerde met werk als archivaris van Haarlem en het rijk. Hij stimuleerde de ontwikkeling onder andere van een topografische atlas die de veranderingen in het landschap vastlegt. Een andere grote naam is die van Gerda Kurtz (1899-1989), de eerste vrouwelijke archivaris in Nederland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog legde zij in 1944 op foto’s het transport van het Rijksarchief naar bunkers in de duinen bij Castricum vast.
‘Reisboeken’
In de negentiende eeuw werd het archiefwezen in Nederland geïnstitutionaliseerd in wetten en regels over bewaring. De overheid werd verplicht om haar archieven ‘in goede staat en geordend te bewaren’. Voor de mensen die niet zo gauw een archief zullen bezoeken zijn boeken als dit ‘reisboek’ een uitkomst.
Het zal niet verbazen dat het archief van de Sint Adelbertabdij in Egmond een belangrijke plaats in het boek inneemt. Alleen al door de aanwezigheid van het oudste archiefstuk in het archief, daterend uit 1140. Het betreft een pauselijk akte over het eigendom en de bescherming van de abdij, en die van Rijnsburg. De bul zelf staat afgebeeld plus (vergroot) de twee pauselijke zegels.
Buitenplaatsen
Er moesten uit de ruime hoeveelheid items en archiefstukken keuzes gemaakt worden. Zo ontstonden de voor Noord-Holland kenmerkende onderwerpen als bloemen- en bollenteelt, buitenplaatsen, de kust, Haarlemmermeer, verstedelijking en IJmuiden. Deze worden afgewisseld met ‘kleinere’ onderwerpen, een vorm van razend interessante bladvulling die niet aan een specifieke plaats of onderwerp is verbonden. Veel daarvan is ook digitaal vastgelegd. Mijn privé-belangstelling ging uit naar twee afbeeldingen op bladzijde 73: een paar zogenaamde miniatuurboekjes, sommige van slechts enkele centimeters groot, en een pagina uit de Haarlemse Bijbel, een manuscript uit circa 1450-1470. Ook in de middeleeuwen werd nepnieuws verspreid. De waarheidsgetrouwheid van enkele archiefstukken staat nog steeds ter discussie. Waar heden en verleden elkaar vinden… Hier dus. Begrijpelijk is dat Haarlem rijk aan bod komt, maar één blik op de website van het archief laat een lange lijst van gemeenten zien die hun archieven in Haarlem hebben ondergebracht.
Koddig
Speciale aandacht en bewondering gaat uit naar de vele afbeeldingen en hun kwaliteit van klasse: etsen, aquarellen, oorkondes, schilderijen, tekeningen, soms paginagroot, kaarten, zegels, en vele foto’s, want het archief bewaart het heden voor morgen. Engszins koddig doet de herhaling in de fotobijschriften aan, misschien om meer dan volledig te zijn. Een van de mooiste kaarten is die uit 1641-1665 met een ontwerp voor de bedijking van de Haarlemmermeer. Een piepklein Haarlem en een mini-Amsterdam in een hoekje van de kaart, met een wegenplan à la de Beemster en met tientallen ingetekende molens. En ik lees de fraaie naam Kuydelsteert.
Samen met de noten, bronnen en beeldverantwoording is een standaardwerk opgericht. Ik was nog lang niet uitgekeken.
Dick de Scally
Myrthe Krom en Patrick Vlegels – Op reis door Noord-Holland. Verhalen en beelden uit de collecties van het Noord-Hollands Archief, Uitgeverij WBooks, Zwolle, ISBN 9789462587182, breed formaat, gebonden, 239 pagina’s, € 29,95, november 2025