Conserve's Leessite

Boek over de grondlegger van de natuurbescherming

Dik van der Meulen vertoont Jac. P. Thijsse-achtige trekjes

‘Zoals Thorbecke de grondlegger is geweest van de parlementaire democratie, zo is Jac. P. Thijsse de grondlegger van de natuurbescherming.’ Aldus Dik van der Meulen in een toespraak voor studenten. Deze biografie van zijn hand is daarvan het bewijs.

De Zandkuil

Toeval is volgens mij de enige redelijke verklaring voor gebeurtenissen die door anderen worden uitgelegd als ‘het heeft zo moeten zijn’. Toen ik voor het eerst de biografie van Jac. P. Thijsse opensloeg, was dat ‘toevallig’ op bladzijde 106. Daarop staat een aquarel van het centrum van Den Burg op Texel, met de Hervormde Kerk in het midden, gezien vanuit de Kogerstraat. Dat beeld ken ik. In de vorige eeuw logeerde ik vele zomers wekenlang bij mijn gastvrije oom en tante in de Kogerstraat. Ze spraken dikwijls over Thijsse. Een van de onderzoeksplaatsen van de natuurvorser Thijsse was de Zandkuil achter de fabriek aan de Schilderweg, waar mijn oom als machinist de toenmalige melkfabriek draaiende hield. De zin ‘Niettemin ontkomt een bezoeker ook nu, een eeuw nadat het album Texel verscheen, niet aan de idylle – of de illusie van een idylle die het eiland omgeeft.’ is mij uit het hart gegrepen. Texel is wat Nederland zou moeten zijn.

Thijsse op Texel

Tot zover mijn persoonlijke herinnering, niet aan de man, maar aan de naam. Aan het feit dat Jacob Pieter ongeveer tweeëneenhalf jaar onderwijzer op het Waddeneiland is geweest en dat diverse scholen in de buurt van mijn latere woonplaats zijn naam droegen. Samen met mijn kennis dat Thijsse onderwijzer-natuurliefhebber-onderzoeker en maker van de Thijsse-albums was, reikte mijn ‘wetenschap’ omtrent hem toen niet.

Na de eerste jaren van Thijsse in diens geboorteplaats Maastricht (in 1865) en omgeving besteedt Van der Meulen uitgebreid aandacht aan Thijsse op Texel. Ik vermoed dat hij wil benadrukken dat Thijsse’s verblijf op het Waddeneiland bepalend is geweest voor zijn houding tegenover de natuur. Die was op Texel in ruime mate aanwezig. Daarom sluit de ondertitel ‘Meester in het paradijs’ zo perfect aan bij de man, de schoolmeester en de schrijver. Later maakte Thijsse zich zorgen over de aanloop van ‘het Groote Publiek’ dat de kwetsbare natuur op Texel betrad. Interessant, want de ‘parel der Waddenzee’ had hij bij wijze van spreken zelf opgepoetst.

Verkade-plaatjesalbums

Met dat schrijverschap heeft hij de belangstelling voor de natuur en van de koekfabriek Verkade grootgemaakt. En Verkade hem. Vanaf ongeveer 1900 verschijnen de beroemde Verkade plaatjesalbums, die in enorme oplagen verschenen en de fabriek tot grote hoogten opstuwde, die laatste economisch gezien dan. De rage betrof vooral het verzamelen van ‘de plaatjes’. De boeken, zo’n dertig verschillende titels, waren het resultaat van hard werken, lang wandelen (tot op hoge leeftijd), en schetsen maken die door andere tekenaars als aquarel in de albums verschenen. De eerste albums hadden planten en dieren tot onderwerp, later kwam ook het ruimere ‘de schoonheid van het landschap’ aan de orde. Ook na zijn pensioen bleef Thijsse voor zijn idealen aan het werk, onderbroken door een maandenlange reis naar Nederlands-Indië.

Natuurmonumenten

Natuurlijk passeren de biografische feiten de revue, maar veel meer wil de biograaf benadrukken wat de betekenis is geweest van Thijsse voor de Nederlandse natuur. Heel bekend is natuurlijk zijn vaderschap van de ‘Vereeniging tot bescherming van Natuurmonumenten’ (Naardermeer!), bedenker van het Amsterdamse Bos (Boschplan Amsterdam), oprichter van Vogelbescherming, zo maar drie bekende activiteiten. Daarnaast zat hij in allerlei commissies en adviesraden, en schreef hij artikelen in De Groene Amsterdammer en De Levende Natuur. Een krachttoer van jewelste verrichtte hij op het eind van zijn leven, toen hij in Bloemendaal woonde. Hij kreeg de (bijna onmogelijke) opdracht van de Streekplancommissie Kennemerland de gebieden in de Kennemerduinen aan te wijzen die in meer of mindere mate beschermd moesten worden. Zo’n kaart was er niet, ‘… daarom maakte hij hem zelf maar’, schrijft Van der Meulen nuchter. Die kaart staat in het boek.

Over Thijsse’s hele leven, opleiding en werk lag de saus van de natuur en daarover weet Van der Meulen heel aanstekelijk te schrijven, met tussendoor heel veel tekst van Thijsse, die ook al zo aanstekelijk is. Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat Van der Meulen Thijsse-achtige trekjes vertoont, alleen al door veel van de tientallen kilometers wandeling van de natuurvorser na te lopen. Vanzelf ontdekte Van der Meulen dan ook de donkere kant van diezelfde natuur, namelijk je ziet wat verdwenen is.

Kennisoverdracht

Het is een gelukkig toeval dat Thijsse ook onderwijzer was – later zelfs doctoratus honoris causa – en daardoor zijn behoefte aan kennisoverdracht kwijt kon aan leerlingen. Thijsse is ook jarenlang sterk verbonden geweest (samengewerkt met) Eli Heimans, ook bioloog. De strijdmakkers en boezemvrienden waren pioniers in de natuurbeleving. Die samenwerking is later door onduidelijke oorzaken verwaterd en zelfs gestopt. In de Tweede Wereldoorlog heeft Thijsse nog wel zijn invloed aangewend om de joodse familie van Heimans te behoeden voor deportatie. Tegenover de bezetter gedroeg Thijsse zich in milde mate meewerkend om zijn werk voor de natuur te kunnen voortzetten. Misschien is zijn optimistische aard daarvan wel de basis geweest, aldus een andere biograaf, Sietze Dijkhuizen.

Thijsse heeft het eind van de oorlog niet meegemaakt. Op 7 januari 1945 overleed Jacob Pieter Thijsse, waarschijnlijk ten gevolge van hartfalen.

Dick de Scally

Over de auteur

Dik van der Meulen (1963) heeft voor verschillende van zijn werken prijzen ontvangen, bijvoorbeeld de AKO Literatuurprijs voor zijn biografie over Multatuli, de Jan Wolkersprijs voor Kinderen van de nacht (over wolven en mensen), de Libris Geschiedenis Prijs voor zijn biografie over Koning Willem III. Bernards oorlog gaat over de oorlogsjaren van Prins Bernard. Zijn doctoraalscripties gingen over Menno ter Braak en Hendrik Marsman.

Dik van der Meulen – Meester in het paradijs – Jac. P. Thijsse en het landschap. Amsterdam, Querido, ISBN 978 90 214 6028 4, 424 pagina’s, gebonden, € 34,99, november 2025