Conserve's Leessite

Noordervliet stelt ethische vragen over verzet versus volgzaamheid

Gelukkig zijn onder een dictatoriaal bewind

Ergens heeft de werkelijkheid een andere afslag genomen. Er was geen coup of revolutie voor nodig, de mensen overal in Europa stemden zelf voor krachtige extreem-rechtse leiders, tégen immigranten, tégen vrijheid.

En zo komt het dat er in het Europa dat Nelleke Noordervliet schetst in haar nieuwe roman Het bewind van de gelukkigen geen mensen van kleur meer wonen (allemaal onder dwang in een voor beide landen lucratieve deal naar zogenaamde opvang in Afrika weggevoerd en wie kan het iets schelen hoe het hen daar vergaat, als ze hier maar weg zijn), dat er geen werkeloosheid meer is (want wie geen werk heeft wordt gedwongen het werk te gaan doen dat niemand vrijwillig wil doen). Dat homoseksualiteit volledig is uitgebannen. En dat, volgens de machthebbers, nu iedereen gelukkig is. Journaliste Sophie Roth, niet zo gelukkig nu ze haar werk niet meer kan doen, slaat ervoor op de vlucht en gaat wonen in een onaanzienlijk dorp. Maar de realiteit kun je niet ontvluchten.

Over de auteur:

Nelleke Noordervliet (1945) studeerde Nederlands aan de Universiteit in Leiden en Utrecht. Zij debuteerde in 1987 als schrijfster met Tine of de dalen waar het leven woont, over de vrouw van Multatuli. Sindsdien volgden tientallen romans, verhalenbundels en essays. In 2018 ontving zij de Constantijn Huygensprijs voor haar hele oeuvre, in 2022 de Gouden Ganzenveer. Verantwoordelijkheid en schuld zijn telkens terugkerende thema’s in haar werk.

Centraal bewnd

Heel Europa is, na de Grote Omslag en de Grote Uittocht, onder één bewind gebracht, met een Hoge Commissaris in Brussel en in elk land een Gedeputeerd Commissaris. Zij houden de nieuwsmedia nauwkeurig onder controle en in de kranten en op tv verschijnt dus alleen maar positief nieuws. Je zou bijna gaan geloven dat het echt goed gaat. Maar Sophie weet beter. Op haar netvlies staat nog het beeld van haar vriend en collega Charlito, donker en homo, die tien jaar geleden, bij de Grote Omslag, op straat in elkaar getrapt werd en stierf terwijl iedereen toekeek.

Afgelegen

Ze heeft besloten dat ze niet langer medeverantwoordelijk wil zijn, huurt een huis op een afgelegen plek en stort zich op haar moestuin. Maar ook in het dorp dringt de werkelijkheid door. Al snel beseft Sophie dat de bevolking weet dat zij de halfzus is van Gedeputeerd Commissaris Alain Legrand en dat zij daarom met argwaan bekeken wordt. Alleen Frank en Jacqueline, eigenaars en erfgenamen van het grote landgoed (waarvan de eigenaars twee eeuwen lang de dorpsbevolking onderdrukt en uitgebuit hebben), accepteren haar en geleidelijk ontdekt zij dat er wel degelijk een haard van verzet broeit. Meer en meer raakt Sophie betrokken bij dit ondergrondse netwerk en de leden ervan doen een steeds groter beroep op haar. Want als halfzus van de Gedeputeerd Commissaris kan zij dingen doen die voor een ander onmogelijk zouden zijn. Zijn bewind van binnenuit bespioneren en ondergraven, hem vermoorden, hem beïnvloeden, er wordt door het verzet veel van haar verwacht.

Spagaat

Het brengt Sophie in een onmogelijke spagaat. Want dat jongere broertje Alain is volledig door haar opgevoed, omdat hun egoïstische moeder het af liet weten. En ondanks alles houdt ze nog van hem. Bovendien worstelt ze met de vraag of het volk wel snakt naar omverwerping van het regime: ze lijken gelukkig zoals het nu is, ze zijn volgzaam, er heerst rust.

Door je mee te nemen in de overwegingen van Sophie dwingt Noordervliet je om zelf na te gaan denken over je keuzes. Is een dictatuur niet precies wat de meeste mensen willen? Niet meer zelf nadenken, maar simpelweg doen wat de staat van je vraagt? Mag je je verstoppen als je het niet met iets eens bent of moet je de strijd aangaan? Wat weegt zwaarder, bloedbanden of het belang van de massa?

Jeugd

Van de jeugd lijkt de redding niet te moeten komen. Chloë, de dochter van Sophie, verklaart op zeker moment: ,,Is het hier nou echt zo vreselijk. Let er toch niet op.’’ Wat Sophie tot de gedachte brengt dat de meest fnuikende vorm van onderdrukking de vorm is die de mens in slaap sust en van zijn nieuwsgierigheid berooft.

Overal in het boek duiken situaties op die we herkennen van wat er op dit moment in de wereld gaande is: leiders die iedereen en alles wat hen onwelgevallig is afstraffen, populisten die met leugens en bedrog en valse beloften de mensen achter zich weten te krijgen, angst voor immigranten en voor iedereen die anders is dan we zelf zijn. Het bewind van de gelukkigen is daarmee een waarschuwing: kijk uit, want voor je het weet gebeurt dit ook hier, bij ons. Maar tegelijk is het ook een krachtig en knap geschreven boek over onze angst voor verantwoordelijkheid en keuzes maken.

Sonja de Jong

Nelleke Noordervliet – Het bewind van de gelukkigen. Atlas Contact, €24,99, ISBN 978 90 254 7778 3, 384 pagina’s. September 2025